Γιατί δεν ξεκολλάμε από τον Φραγκομαχαλά

Μπορεί να σε καταπιεί αυτή η γοητευτική, παλιά συνοικία της Θεσσαλονίκης με τα δαιδαλώδη σοκάκια και τα άπειρα μικρομάγαζα, η οποία έχει εξελιχθεί σε εναλλακτική γειτονιά καλλιτεχνών αλλά και σε foodie πιάτσα. Το παρελθόν και το παρόν της πόλης σε συνεχή ζύμωση.

Η ΓΕΙΤΟΝΙΑ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ

ΑΠΌ ΤΑ ΜΈΣΑ ΤΌΥ 17ου ΑΙΏΝΑ (οθωμανική εποχή), στη δυτική εντός των τειχών περιοχή της Θεσσαλονίκης, σε εγγύτητα με τις αποβάθρες, τις λιμενικές εγκαταστάσεις και τις εμπορικές αποθήκες του Ιστιρά και του Μισιρί Τσαρσί, άρχισε να αναπτύσσεται η συνοικία που αργότερα καθιερώθηκε να ονομάζεται Φραγκομαχαλάς. Έμπορικές συναλλαγές, επιχειρηματικές κινήσεις και πολιτισμικές επαφές Θεσσαλονικέων με διάφορους Έυρωπαίους που επισκέπτονται, δραστηριοποιούνται και εγκαθίστανται στην περιοχή δημιούργησαν κατάλληλες συνθήκες για μια ετερόκλητη διαλεκτική επικοινωνία δύο εκ διαμέτρου διαφορετικών κόσμων. Η μέθεξη του ευρωπαϊκού τρόπου σκέψης και πράξης, έτσι όπως είχε διαμορφωθεί κυρίως μετά τη Γαλλική Έπανάσταση, με το μυστηριακό κισμέτ και την ανατολίτικη νοοτροπία της οθωμανικής πραγματικότητας πήρε σάρκα και οστά κι έγινε βίωμα στον Φραγκομαχαλά της Σαλονίκης.

Τα όρια του Φραγκομαχαλά, συνορεύοντας καθ’ όλο το μήκος με την περιοχή των Λαδάδικων, διατρέχουν την αφανή νοητή γραμμή των γκρεμισμένων τειχών, αρχίζοντας από την πρώην Πύλη του Γιαλού στη σημερινή πλατεία Έμπορίου και καταλήγοντας στο φρουριακό συγκρότημα του Τοπ Χανέ, εκεί που σήμερα βρίσκεται το δικαστικό μέγαρο Θεσσαλονίκης. Βόρεια βρίσκεται η συνοικία Ρεζή Βαρντάρ και μετά η οδός Έγνατία, το όριο, και προς τα δυτικά η περιοχή της Στοάς Σαούλ (Cité Saül) και του Αγίου Μηνά.

Η ευρωπαϊκή παρουσία είναι παλαιότατη στην πόλη, αλλά ενισχύεται από τα τέλη του 15ου αιώνα, μετά την άφιξη των εκδιωγμένων από την Ιβηρική χερσόνησο Σεφαραδιτών Έβραίων. Από το 1683 το γαλλικό προξενείο είναι το πρώτο που ιδρύεται από μια σειρά ευρωπαϊκών προξενείων σε αυτή την περιοχή, ενώ Γάλλοι, Ιταλοί, Ισπανοί, Βέλγοι, Όλλανδοί, Γερμανοί, Αυστριακοί, Όύγγροι, Άγγλοι και άλλοι τόσοι Έυρωπαίοι και ευρωπαΐζοντες Φραγκολεβαντίνοι άφησαν ανεξίτηλη την ανάσα της παρουσίας τους.

Ό 19ος αιώνας έφερε τη Θεσσαλονίκη στο κέντρο των εξελίξεων με την οικονομική ανάπτυξη και την πρώιμη εκβιομηχάνιση. Η πόλη ευνοήθηκε επίσης από τα δημόσια έργα που έγιναν, επειδή ο εξευρωπαϊσμός της αποτέλεσε συνειδητή επιλογή της οθωμανικής διοίκησης. Όι ραγδαίες αλλαγές που συνέβησαν τον 20ό αιώνα άλλαξαν συθέμελα τη φυσιογνωμία του Φραγκομαχαλά, ενώ τον Αύγουστο του 1917 η φωτιά λάβωσε και αυτή τη συνοικία. Με το νέο πολεοδομικό σχέδιο και την ίδρυση προσωρινών συνοικισμών για τους πυρόπληκτους εκτός του κέντρου της πόλης, με την αποχώρηση του μουσουλμανικού πληθυσμού, την έλευση πολυπληθών προσφύγων και την εξολοθρευτική καταδίωξη του εβραϊκού στοιχείου κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, αλλάζει εκ νέου η ανθρωπογεωγραφία της περιοχής. Η μετά το 1955 ανοικοδόμηση με τσιμεντένια μεγαθήρια που στέγασαν βιοτεχνικές επιχειρήσεις έδωσαν άλλη τροπή και ζωντάνια, που κράτησε μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’90. Όι φραγκοράπτες παρέδωσαν τη θέση τους σε κοπτοράπτριες, πλακοραφούδες, πατρονίστ και φασονατζήδες. Από τη δεκαετία του ’80 ήδη, άρχισαν στην περιοχή να δραστηριοποιούνται μουσικά συγκροτήματα, χορευτικά σχήματα και καλλιτεχνικές ομάδες και στις μέρες μας showrooms, εστιατόρια, μπαρ και πολιτιστικοί χώροι εξυπηρετούν ένα κοινό που διψά για αυθεντικές εμπειρίες, αναζητώντας μια νέα ταυτότητα προσαρμοσμένη στις ανάγκες της εποχής.

Τάσος Καραπαναγιωτίδης, πολιτιστικός σύμβουλος και ιστορικός ερευνητής