Μεταναστευτική πολιτική υπό διάλυση

ΗΕλλάδα και η Τουρκία είναι και οι δύο χώρες-δίοδοι μεταναστών με προορισμό τη Γερμανία και άλλα εύπορα κράτη της Βόρειας Ευρώπης. Οι μετανάστες είναι επίμονοι και ανθεκτικοί. Πολλοί επέζησαν από τη φτώχεια και τον πόλεμο και δεν έχουν πουθενά αλλού να πάνε. Οι διεθνείς θεσμοί για τη διαχείριση του μεταναστευτικού έχουν διαλυθεί.

Κράτη στην πρώτη γραμμή, όπως η Τουρκία και η Ελλάδα, επιβαρύνονται δυσανάλογα. Εάν οι ανεπτυγμένες χώρες δεν αντιδράσουν πιο αποτελεσματικά, οι μετανάστες θα παραμείνουν μετέωροι, θύματα ενός δυσλειτουργικού συστήματος, που δεν διαθέτει τις υποδομές και την πολιτική βούληση να βοηθήσει. Η Τουρκία φιλοξενεί περισσότερους πρόσφυγες από κάθε άλλη χώρα στον κόσμο, με 3,5 εκατομμύρια ανθρώπους από χώρες όπως η Συρία, το Αφγανιστάν, το Ιράκ και το Ιράν.

Το 2016, η Τουρκία και η Ε.Ε. συνήψαν συμφωνία για τον έλεγχο των προσφυγικών ροών από την Τουρκία προς την Ελλάδα. Η Ε.Ε. προχώρησε σε εφάπαξ πληρωμή 6 δισ. ευρώ για την αντιμετώπιση των δαπανών των προσφύγων στην Τουρκία. Το ποσόν ήταν πολύ μεγάλο για τα δεδομένα της εποχής. Το πρόβλημα, όμως, διαιωνίσθηκε.

Είναι δύσκολο να νιώσει κανείς συμπάθεια για τον Ερντογάν, η στήριξη του οποίου προς τους τζιχαντιστές στη Συρία όξυνε την κρίση. Ο Τούρκος πρόεδρος ανέμενε ότι το καθεστώς Ασαντ θα κατέρρεε γρήγορα και οι πρόσφυγες θα επέστρεφαν στα σπίτια τους. Δεν περίμενε ότι τόσο πολλοί θα παρέμεναν τόσο καιρό στην Τουρκία και επιδιώκει τώρα να νίψει τας χείρας του για το πρόβλημα. Οι πρόσφυγες είναι χρήσιμοι για τον Ερντογάν μόνον ως πολιτικό όπλο, με στόχο την εκβιαστική άντληση νέων κεφαλαίων από την Ε.Ε. Εχει επανειλημμένως απειλήσει «να ανοίξει τις πύλες» για τουλάχιστον ένα εκατομμύριο μετανάστες, εάν η Τουρκία δεν εξασφαλίσει νέα οικονομική βοήθεια από τις Βρυξέλλες. Πιστός στον λόγο του, ανακοίνωσε στις 27 Φεβρουαρίου 2021 ότι η Τουρκία δεν θα εμπόδιζε εφεξής τους μετανάστες να διασχίζουν τα σύνορά της προς την Ευρώπη.

Ανακοίνωσε επίσης σχέδια για τη μετεγκατάσταση ενός εκατομμυρίου Σύρων Αράβων προσφύγων από τη νότια Τουρκία σε κουρδικές περιοχές της Συρίας, που συνορεύουν με την Τουρκία. Ο τέως πρόεδρος Τραμπ έδωσε το πράσινο φως στον Ερντογάν για τη δημιουργία «ζώνης ασφαλείας» στη Συρία, κατά μήκος των συνόρων με την Τουρκία. Ευρωπαίοι αξιωματούχοι υποχώρησαν στις απαιτήσεις του Ερντογάν, πιστεύοντας ότι ήταν ικανοί να επιλύσουν το πρόβλημα της Τουρκίας με χρήματα.

Παρά τις προσπάθειες, η προσφυγική κρίση έγινε χειρότερη. Η όξυνση των εντάσεων στην τουρκική επαρχία Χατάι και τις πόλεις της νότιας Τουρκίας έκανε τους πρόσφυγες να νιώθουν ανεπιθύμητοι και παρείσακτοι. Οι συνθήκες ζωής είναι απάνθρωπες. Οι πρόσφυγες δυσκολεύονται να αποκτήσουν άδειες εργασίας. Η πρόσβαση των προσφύγων στη στέγη, την περίθαλψη και την παιδεία περιορίζεται ολοένα και περισσότερο. Πολλοί εργάζονται παράνομα σε εστιατόρια, καφενεία, στην οικοδομή, τη μεταποίηση ενδυμάτων και τις βιοτεχνίες υφαντών.

Με την τουρκική οικονομία να υφίσταται μεγάλη πίεση από τις επιπτώσεις της πανδημίας του κορωνοϊού, αυτές οι θέσεις εργασίας έχουν εξαφανισθεί. Πολλοί Σύροι πρόσφυγες επιλέγουν να παραδώσουν τα προσωρινά έγγραφά τους για να επιστρέψουν στην Ιντλίμπ. Δυσχεραίνοντας ακόμη περισσότερο την κατάσταση, ο Ερντογάν ανακοίνωσε στις 26 Απριλίου lockdown για τον περιορισμό της εξάπλωσης του κορωνοϊού.

Οι πρόσφυγες αντιμετωπίζουν σκληρό δίλημμα. Μπορούν να επιστρέψουν στις χώρες τους, που έχουν καταστραφεί από τον πόλεμο και τη φτώχεια. Μπορούν να παραμείνουν στην Τουρκία, όπου είναι ανεπιθύμητοι, ή μπορούν να αποπειραθούν το παρακινδυνευμένο πέρασμα στην Ελλάδα. Οσοι τα καταφέρνουν, συναντούν ακόμη περισσότερη εχθρότητα καθώς ταξιδεύουν βόρεια μέσω του «βαλκανικού διαδρόμου».

Το 2016, η καγκελάριος της Γερμανίας Αγκελα Μέρκελ κινήθηκε εμπνευσμένα και ρεαλιστικά όταν καλωσόριζε σχεδόν ένα εκατομμύριο μετανάστες στη Γερμανία, για να τους ενσωματώσει στη γερμανική οικονομία και κοινωνία. Η Μέρκελ εγκαταλείπει, όμως, την καγκελαρία τον Σεπτέμβριο, ενώ η απουσία ευρωπαϊκής ηγεσίας στην προσφυγική κρίση είναι αισθητή. Ο πολιτικός κόσμος φοβάται ότι μια πιο ανεκτική προσφυγική πολιτική θα λειτουργήσει σαν «μεταναστευτικός μαγνήτης», επιβαρύνοντας περαιτέρω τις υποδομές φιλοξενίας και τροφοδοτώντας ακραίες ιδεολογικές θέσεις στην εσωτερική πολιτική σκηνή.

Ο Ελληνας πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης δικαίως ανησυχεί για τη μετατροπή της Ελλάδας σε αποθήκη ψυχών για πρόσφυγες και μετανάστες. Αντί να αναλάβουν τις ευθύνες τους για την επιδιόρθωση του διαλυμένου μεταναστευτικού συστήματος, οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι αρκούνται να χρησιμοποιούν την Ελλάδα ως ασπίδα προστασίας απέναντι σε μαζικό μεταναστευτικό κύμα. Μιλούν κυνικά για δήθεν «ευρωπαϊκές αξίες», αγνοώντας την ίδια στιγμή τις παράνομες συνοριακές μεθοδεύσεις, τις επαναπροωθήσεις, τις μαζικές απελάσεις και τους παράνομους επαναπατρισμούς. Οι αξιωματούχοι αυτοί αρνούνται να δουν τις προσπάθειες της Τουρκίας να διώξει ανθρώπους από το έδαφός της.

Η Ε.Ε. αρνείται να διορθώσει την προβληματική μεταναστευτική της πολιτική, πηγή δυστυχίας για μετανάστες που αναζητούν απεγνωσμένα βοήθεια και προστασία. Οι μετανάστες αντιμετωπίζονται σαν βάρος. Είναι ανεπιθύμητοι, παρότι πολλοί διαθέτουν γνώσεις και δεξιότητες και θα μπορούσαν να είναι παραγωγικά μέλη της κοινωνίας.

Η Ε.Ε. χρειάζεται αποτελεσματικό σύστημα αξιοποίησης των ικανοτήτων των μεταναστών. Την ίδια ώρα, ο καλύτερος τρόπος διαχείρισης της προσφυγικής κρίσης είναι η αντιμετώπιση των αιτίων της. Αυτό θα απαιτήσει διατλαντική προσπάθεια αποκλιμάκωσης κρίσεων και αποφυγής συρράξεων, δημιουργώντας συνθήκες ευημερίας, τις μόνες ικανές να πείσουν απεγνωσμένους ανθρώπους να μείνουν στις γενέτειρές τους.

* Ο κ. Ντέιβιντ Λ. Φίλιπς υπηρέτησε ως σύμβουλος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ υπό τους προέδρους Κλίντον, Μπους και Ομπάμα και διευθύνει το πρόγραμμα Peace-building and Human Rights στο Πανεπιστήμιο Columbia. Πρόσφατο βιβλίο του είναι το «An Uncertain Ally: Turkey Under Erdogan’s Dictatorship».