Το πρώτο όχημα στο φεγγάρι

50 χρόνια από την αποστολή «Apollo 15», που άνοιξε νέους δρόμους για την εξερεύνηση του δορυφόρου της Γης

Ο Ντέιβ Σκοτ δεν υπήρχε περίπτωση να περάσει μπροστά από μια ενδιαφέρουσα πέτρα χωρίς να σταματήσει. Στις 31 Ιουλίου του 1971, ο Σκοτ μαζί με τον Τζιμ Ιρβιν ήσαν αυτοί που οδήγησαν στο φεγγάρι την αποστολή «Apollo 15». Επειτα από την 6ωρη πρώτη τους εκδρομή με το νέο σεληνιακό όχημα Lunar Rover, κατευθύνονταν πίσω στο σκάφος τους, το Falcon, όταν ο Σκοτ έκανε μια μη προγραμματισμένη στάση. Δυτικά του κρατήρα Ρίσλινγκ, ο Σκοτ βγήκε από το όχημα και πήρε μια μαύρη πέτρα από λάβα γεμάτη τρύπες. Λόγω της γεωλογικής τους εκπαίδευσης, ο Σκοτ και ο Ιρβιν γνώριζαν ότι η πέτρα θα ήταν πολύτιμη για τους επιστήμονες στη Γη. Γνώριζαν επίσης ότι εάν ζητούσαν άδεια για να σταματήσουν και να την πάρουν, οι επικεφαλής της αποστολής θα έλεγαν «όχι». Ετσι, ο Σκοτ σκαρφίστηκε μια ιστορία, ότι σταμάτησαν το όχημα επειδή προσπαθούσε να φτιάξει τη ζώνη ασφαλείας του (seatbelt στα αγγλικά). Το δείγμα αποκαλύφθηκε όταν οι αστροναύτες επέστρεψαν στη Γη. Το «seatbelt rock» (η «πέτρα της ζώνης»), όπως ονομάστηκε το πέτρωμα λόγω της ιστορίας, έγινε ένα από τα πιο πολύτιμα γεωλογικά ευρήματα της αποστολής «Apollo 15».

Οπως πολλά άλλα σεληνιακά δείγματα που επέστρεψαν στη Γη από τις αποστολές «Apollo», αυτή η πέτρα δεν θα είχε ποτέ συλλεχθεί αν οι αστροναύτες δεν είχαν φέρει το σεληνιακό όχημα μαζί τους. Οι αποστολές της NASA «Apollo 11» και «Apollo 13» τείνουν να είναι πιο γνωστές, ωστόσο, στην 50ή επέτειο της αποστολής «Apollo 15», που ξεκίνησε στις 26 Ιουλίου 1971, ορισμένοι λάτρεις του Διαστήματος, ιστορικοί και συγγραφείς, τιμούν το σεληνιακό όχημα ως ένα από τα πιο διαχρονικά σύμβολα του αμερικανικού προγράμματος εξερεύνησης της Σελήνης.

Αναδιπλούμενο και ανθεκτικό, κατασκευασμένο από την Boeing και την General Motors, το όχημα θεωρείται από ορισμένους ότι έκανε στις τρεις τελευταίες αποστολές τα κορυφαία επιτεύγματα της εποχής των «Apollo». «Κάθε αποστολή στο επανδρωμένο διαστημικό πρόγραμμα που χρονολογείται από την πρώτη πτήση του Αλαν Σέπαρντ, έθεσε τις βάσεις για τις τρεις τελευταίες αποστολές του “Apollo”», δήλωσε ο Ερλ Σουίφτ, συγγραφέας ενός νέου βιβλίου για το σεληνιακό όχημα με τίτλο «Διασχίζοντας τις ανάερες άγριες περιοχές: Το όχημα και ο θρίαμβος των τελικών προσγειώσεων της Σελήνης».

Μόλις το μικρό βήμα του Νιλ Αρμστρονγκ ικανοποίησε τους γεωπολιτικούς στόχους του προγράμματος «Apollo», η NASA εστίασε στην επιστήμη, δήλωσε η Τίζελ Μούιρ - Χάρμονι, επιμελήτρια των συλλογών «Apollo» στο Εθνικό Μουσείο Αεροπορίας και Διαστήματος του Ινστιτούτου Σμισθόνιαν στην Ουάσιγκτον. Ενώ οι πρώτοι περιπατητές του φεγγαριού συνέλεξαν δείγματα κοντά στα σημεία προσγείωσής τους, οι επιστήμονες ήλπιζαν σε ένα σεληνιακό οδικό ταξίδι που υποσχόταν σπάνια γεωλογικά ευρήματα. Τα σχέδια για ένα σεληνιακό όχημα έλαβαν τελικά το πράσινο φως μόλις δύο μήνες πριν περπατήσουν οι πρώτοι άνθρωποι στο φεγγάρι. Αν και το σεληνιακό αμάξι βρισκόταν στο μυαλό των ερευνητών για πολλά χρόνια, η οδήγηση ενός οχήματος στο φεγγάρι είναι πιο περίπλοκη από ό,τι ακούγεται. Τη δεκαετία του 1960 οι μηχανικοί μελέτησαν μια ποικιλία από σχέδια και τελικά επιλέχθηκε το όχημα που έμοιαζε με αυτοκίνητο. Για να ταξιδέψει μαζί με τους αστροναύτες, αντί να χρησιμοποιήσει ξεχωριστό πύραυλο, το όχημα έπρεπε να ζυγίζει λιγότερο από 227 κιλά, αλλά και να μπορεί να κουβαλήσει μεγάλο βάρος. Στο φεγγάρι έπρεπε να λειτουργήσει σε αλλαγές θερμοκρασίας άνω των 260 βαθμών Κελσίου στις ηλιόλουστες και τις υπό σκιά περιοχές και να αντέχει τη σκόνη και τα μικρο-μετεωροειδή που ταξιδεύουν πιο γρήγορα από τις σφαίρες και καλύπτουν μια τραχιά επιφάνεια με βουνά, κρατήρες και χαλίκια. Οι μηχανικοί προσπάθησαν να ολοκληρώσουν τον σχεδιασμό τους εγκαίρως για τις τελευταίες αποστολές «Apollo» υπό τις απειλές ότι η NASA θα ακυρώσει το πρόγραμμα του οχήματος πριν φύγει ο πύραυλος από το έδαφος.

Οι Ιρβιν και Σκοτ ενίσχυσαν τον ενθουσιασμό για το όχημα όταν έφτασαν με αυτό στη Σελήνη. Τη δεύτερη ημέρα της αποστολής, οι αστροναύτες έφθασαν στον κρατήρα Σπουρ, όπου βρήκαν έναν μεγάλο λευκό κρυσταλλικό βράχο, ένα είδος ορυκτού στις λίστες επιθυμιών των γεωλόγων, επειδή μπορεί να παρείχε ενδείξεις για την προέλευση του φεγγαριού.

Ο Βράχος της Γένεσης

Οι αστροναύτες δεν μπορούσαν να συγκρατήσουν τη χαρά τους: «Κοίτα πώς λάμπει!», είπε ο Ιρβιν. «Μαντέψτε τι βρήκαμε μόλις!» είπε ο Σκοτ προς τη Γη. «Νομίζω ότι βρήκαμε αυτό για το οποίο ήρθαμε!». Ο λευκός βράχος ονομάστηκε αργότερα Βράχος της Γένεσης», επειδή οι επιστήμονες πίστευαν αρχικά ότι χρονολογείται από τον σχηματισμό της Σελήνης.

«Τα πληρώματα των “Apollo” κάλυπταν μεγαλύτερες αποστάσεις σε κάθε αποστολή, καθώς αυξήθηκε η αυτοπεποίθηση της NASA. Οι αστροναύτες βρήκαν πιο ενδιαφέροντα βράχια, επιτρέποντας στους επιστήμονες να δημιουργήσουν νέα ερωτήματα», δήλωσε η Μπάρμπαρα Κόεν, πλανητική επιστήμονας στο διαστημικό κέντρο Goddard της NASA. Οι επιστήμονες εξακολουθούν να συζητούν πώς δημιουργήθηκε το φεγγάρι και ποιες ήταν οι συνθήκες εκεί, και κατ’ επέκταση στη Γη, τα πρώτα δισεκατομμύρια χρόνια. Η δρ Κόεν είναι μεταξύ αρκετών επιστημόνων που ετοιμάζονται να ανοίξουν άθικτα δείγματα από την αποστολή «Apollo 17». Η γεωλόγος στο αμερικανικό ναυτικό ερευνητικό εργαστήριο στην Ουάσιγκτον, Κάθριν Μπέρτζες θα μελετήσει επίσης τα ανέγγιχτα δείγματα για να μετρήσει πώς η ακτινοβολία του ηλιακού ανέμου επηρεάζει τα επίπεδα υδρογόνου και ηλίου στη σκόνη του φεγγαριού. Οι μελλοντικές αποστολές μπορεί να χρησιμοποιήσουν το σεληνιακό ήλιο ως πηγή καυσίμου για πυρηνικούς αντιδραστήρες. Αυτό σημαίνει ότι η μελλοντική γενιά σεληνιακών οχημάτων μπορεί να τροφοδοτείται από υλικό που η πρώτη γενιά ανακάλυψε πριν από μισό αιώνα.

Η επιστήμη οδηγεί τη σημερινή NASA περισσότερο από τη γεωπολιτική, αλλά ο οργανισμός εξακολουθεί να προωθεί και να πραγματοποιεί επανδρωμένα διαστημικά ταξίδια για λόγους που υπερβαίνουν την αναζήτηση πετρωμάτων. Η Μούιρ - Χάρμονι είπε ότι τα σεληνιακά οχήματα του «Apollo» και οι σύγχρονοι διάδοχοί τους, αντιπροσωπεύουν αυτή την ανάγκη για περιπέτεια. «Η επιστήμη είναι ένα σημαντικό αποτέλεσμα των “Apollo”, αλλά είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε σε τι επικεντρώνεται το κοινό. Η γοητεία του σεληνιακού οχήματος συνδέεται με εκείνη των επανδρωμένων διαστημικών πτήσεων, η οποία δείχνει τη χαρά του κοινού και την αίσθηση μιας συμμετοχής, έστω από απόσταση». Είναι εξάλλου δύσκολο να αντισταθεί κανείς στην περιπέτεια της οδήγησης στη Σελήνη, το μεγαλύτερο οδικό ταξίδι όλων των εποχών.

Οδηγώντας επί έξι ώρες το σεληνιακό όχημα Lunar Rover, οι Ντέιβ Σκοτ και Τζιμ Ιρβιν ανακάλυψαν και έφεραν στη Γη μια πολύτιμη για τους επιστήμονες μαύρη πέτρα από λάβα.