Τι Κικέρων, τι Βιζυηνός

Συμφωνώ. Η επαναφορά της υποχρεωτικής διδασκαλίας των Λατινικών στο λύκειο και η ένταξή τους στην εξεταστέα ύλη δεν σημαίνει απολύτως τίποτε από μόνη της. Ακόμη και στον καιρό μου, που ήταν απαραίτητο μάθημα στο «Κλασικό», το μόνο βέβαιο είναι ότι η επαφή μας μαζί τους ήταν εντελώς επιφανειακή. Ηταν εύκολο μάθημα τα Λατινικά και έπρεπε να είσαι εντελώς αδιάφορος, ή σκράπας, για να μην πάρεις καλό βαθμό. Επί τη ευκαιρία: υπάρχει η έννοια του «σκράπα» στους σημερινούς εφήβους ή μήπως την έχουν παρασύρει κι αυτήν τα άπλυτα της δημοκρατικής μετριοκρατίας;

Αποστηθίζαμε κλίσεις, συζυγίες και ερχόμασταν σε επαφή με αποσπάσματα κειμένων γραμμένων για να υπηρετήσουν τα γραμματικά και συντακτικά φαινόμενα. Δεν θυμάμαι αν υπήρχε ανάμεσα σ’ αυτά και κάποιο γνήσιο λατινικό κείμενο. Ισως κάποιος Κορνήλιος Νέπος που εντυπωσιάζει πάντα με την απλότητά του. Και μερικά αποσπάσματα από τον Ιούλιο Καίσαρα ενδεχομένως. Η πρώτη φράση που μαθαίναμε, όπως το «πιστεύω τω φίλω» στα Αρχαία, ήταν το «Regina rosas amat» – «rosae rosarum rosis rosis rosas rosas», που λέει και το τραγούδι του Ζακ Μπρελ. Η σειρά των πτώσεων για τους Γάλλους δεν είναι σαν τη δική μας. Δεν μας ενδιέφερε αν η Regina ήταν τραγουδίστρια στο φεστιβάλ του Σαν Ρέμο ή βασίλισσα. Δεν ξέρω αν οι υποψήφιοι της Νομικής κόπιαζαν για να διαβάσουν Κικέρωνα. Εμάς πάντως μας έφτανε να πλατσουρίζουμε στα ρηχά, φορώντας και μπρατσάκια μάλιστα, τα περίφημα βοηθήματα. Εν πάση περιπτώσει, ενώ στα Λατινικά είχα είκοσι στο απολυτήριο, ένα χρόνο μετά, στο πανεπιστήμιο στο Παρίσι, όταν βρέθηκα αντιμέτωπος με ένα κείμενο του Τίτου Λίβιου, αισθάνθηκα άοπλος. Σημειωτέον ότι σπούδαζα Σύγχρονη Συγκριτική Λογοτεχνία, όμως και τα Λατινικά και τα Αρχαία Ελληνικά ήσαν υποχρεωτικά μαθήματα. Παρωχημένοι καιροί, θα μου πείτε. Σήμερα θα έχουν αντικατασταθεί από τη μελέτη των έμφυλων ταυτοτήτων ή του αφρικανικού ανθρωπισμού. Exeunt οι Κικέρωνες και η ρητορική τους δεινότητα.

Στο σχολείο επίσης, παρότι διδασκόμασταν Λατινικά, δεν είχαμε ιδέα από τον ρωμαϊκό πολιτισμό. Μαθαίναμε ότι ενώ οι Ρωμαίοι κατέκτησαν τους Ελληνες κατακτήθηκαν απ’ αυτούς και ότι, σε γενικές γραμμές, η Ρώμη δεν δημιούργησε τίποτε. Ο,τι αξίζει από τη Ρώμη είναι αντίγραφο. Και βέβαια δεν μαθαίναμε ποτέ ότι η ρωμαϊκή περίοδος καλύπτει μερικούς αιώνες ελληνικής ιστορίας, κρίσιμους κατά τα λοιπά, αφού αυτοί δημιούργησαν το πέρασμα από την ελληνιστική περίοδο στη βυζαντινή και αυτοί σημαδεύτηκαν από την επικράτηση του χριστιανισμού.

Φοβάμαι ότι τα πράγματα δεν έχουν αλλάξει και πολύ από τότε. Οταν πριν από μερικά χρόνια η διδασκαλία των Λατινικών αντικαταστάθηκε από τη διδασκαλία της Κοινωνιολογίας δεν άνοιξε μύτη. Το αντίθετο, αντιμετωπίσθηκε ως μια ακόμη προοδευτική χειρονομία που φέρνει πιο κοντά τον έφηβο στις ανάγκες του σύγχρονου κόσμου. Και τώρα που το υπουργείο Παιδείας τα επαναφέρει, οι περισσότεροι τα αντιμετωπίζουν ως παραφερνάλιο μιας «συντηρητικής» μεταρρύθμισης, η οποία στοχεύει στην αξιολόγηση των εκπαιδευτικών ή στην ελάχιστη βάση εισαγωγής. Είναι, ας πούμε, η απαισιόδοξη εκδοχή. Γίνεται ακόμη πιο απαισιόδοξη αν σκεφτούμε ότι το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής υπόσχεται την αναβάθμιση της διδασκαλίας των Λατινικών χωρίς να λαμβάνει υπόψη του την αδυναμία του εκπαιδευτικού προσωπικού να την υπηρετήσει. Το πρόβλημα είναι πραγματικό. Οπως πραγματικό πρόβλημα είναι και η αδυναμία ενός μεγάλου μέρους του εκπαιδευτικού προσωπικού να διδάξει τη νεοελληνική γραμματεία. Το αντίστοιχο με τη γραμματικοσυντακτική αποστήθιση των Λατινικών είναι οι συνταγές των εγχειριδίων των Ελληνικών. Τι Κικέρων, τι Βιζυηνός. Ολοι στο ίδιο καζάνι βράζουν.

Ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες. Και η αισιόδοξη εκδοχή της μεταρρύθμισης κρύβεται στη λεπτομέρεια, στα Λατινικά. Η επαναφορά της διδασκαλίας τους δείχνει όντως την πρόθεση του υπουργείου Παιδείας να ενισχύσει τις κλασικές σπουδές; Αν ναι, αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία. Ειδικά σε μια περίοδο όπου ο δυτικός κόσμος κάνει ό,τι μπορεί για να ελαχιστοποιήσει τη σημασία τους. Εχει τη δύναμη η ελληνική εκπαίδευση να υποδεχθεί τους πολιτισμικούς πρόσφυγες της Δύσης, να γίνει πόλος έλξης για όσους εξακολουθούν να πιστεύουν ότι ο πολιτισμός μας, για να συνεχίσει να ζει, χρειάζεται και τον Πλάτωνα και τον Κικέρωνα;

Ονειρα θερινής νυκτός, θα μου πείτε. Προς το παρόν η Ελλάδα είναι πόλος έλξης για τους οικονομικούς μετανάστες της Ανατολής. Ομως, με τέτοιες θερμοκρασίες, το δικαίωμα στο όνειρο φέρνει κάποια δροσιά.