«Δικό μου το σώμα, δική μου η επιλογή». Σοβαρά;

Το βλέπω σε αρκετές μητέρες του οικογενειακού μας κύκλου: είναι θυμωμένες με τους κατ’ επιλογήν ανεμβολίαστους. «Θέλω τα παιδιά μου να πάνε σχολείο τον Σεπτέμβρη», μου έλεγε ενοχλημένη μια φίλη. «Εχουμε πολύ αποτελεσματικά εμβόλια. Δεν είναι ανόητο να μην τα χρησιμοποιούμε; Ανησυχώ με τους ανεμβολίαστους. Μπορούν να μεταδίδουν τον κορωνοϊό, ακόμα και σε εμβολιασμένους. Μας εμποδίζουν να ζήσουμε ομαλά. Εμείς που εμβολιαστήκαμε, τους προστατεύουμε. Τη δική μας ανάγκη για κανονική ζωή ποιος θα την προστατεύσει;».

Εύλογο το ερώτημα. Οι κυβερνήσεις γνωρίζουν ότι είναι ευθύνη τους να προστατεύσουν το δημόσιο αγαθό της δημόσιας υγείας. Δεν είναι τυχαίο που διευκολύνουν τους εμβολιασμένους, θέτουν εμπόδια στην κοινωνική και επαγγελματική ζωή των ανεμβολίαστων, και επισείουν την απειλή του υποχρεωτικού εμβολιασμού σε ορισμένα επαγγέλματα. Η φιλελεύθερη δημοκρατία δεν εξαλείφει την εξουσιαστική επιβολή – την εκλογικεύει, θεσπίζοντας όρια, προϋποθέσεις, και λογοδοσία.

Αρκετοί εκ πεποιθήσεως ανεμβολίαστοι προβάλλουν το ελευθεριακό ιδεολόγημα της προσωπικής επιλογής. «Δικό μου το σώμα, δική μου η επιλογή (του εμβολιασμού)» («my body, my choice»), λένε, οικειοποιούμενοι ανιστόρητα το γνωστό φεμινιστικό σύνθημα υπέρ της ελευθερίας της άμβλωσης. Οι πλέον θορυβώδεις εκφραστές αυτού του ρεύματος είναι φανατικοί Ρεπουμπλικανοί στις ΗΠΑ. Η αντικρατική ιδεοληψία τους είναι αβυθομέτρητη: θεωρούν ότι κυβερνητικές παρεμβάσεις κατά της πανδημίας παραπέμπουν σε ολοκληρωτικά καθεστώτα!

Ανέκαθεν ο εμβολιασμός προκαλούσε αντιδράσεις. Οπως μας θυμίζει ο ιστορικός Ντέιβιντ Μόταντελ, η περίπτωση της ευλογιάς είναι χαρακτηριστική. Η ευλογιά ήταν μια ιδιαιτέρως επώδυνη και θανατηφόρα μεταδοτική ασθένεια. Το 1796, ο Βρετανός γιατρός Εντουαρντ Τζένερ παρατήρησε ότι όσοι φρόντιζαν αγελάδες και είχαν προσβληθεί από δαμαλίτιδα παρουσίαζαν ανοσία στην ευλογιά. Ο Τζένερ το επιβεβαίωσε κάνοντας ένα κρυφό πείραμα στον οχτάχρονο γιο του κηπουρού του (προσπερνώ το προφανές θέμα της ιατρικής ηθικής, εν προκειμένω). Οταν ανακοίνωσε την ανακάλυψη του εμβολίου, πολλοί αντέδρασαν. Πρωτοστάτησαν θρησκόληπτοι ιερείς και «εναλλακτικοί» γιατροί. Ενας, μάλιστα, ισχυριζόταν ότι το εμβόλιο θα προσέδιδε βόεια χαρακτηριστικά στα παιδιά, φήμη που απέκτησε ευρύτερο λαϊκό έρεισμα! Ηταν τα fake news της εποχής.

Οι αναλογίες με τη σημερινή κατάσταση της πανδημίας είναι προφανείς. Η νεωτερικότητα δεν εξαλείφει τον φόβο της αβεβαιότητας, ούτε τη δεισιδαιμονία, την ιδεοληψία και, βεβαίως, την ιδιοτέλεια. Ο κύριος μεταδότης διαδικτυακής παραπληροφόρησης για το εμβόλιο κατά της COVID-19, λ.χ., ο Αμερικανός γιατρός Τζόζεφ Μέρκολα, προωθεί εμπορικά, εδώ και χρόνια, προϊόντα «εναλλακτικής ιατρικής», όπως ο φαιδρός αντιεμβολιαστής που ηγείται υπερδεξιού κόμματος στην Ελλάδα εμπορεύεται κηραλοιφές. Οταν έχεις χτίσει την καριέρα σου αντιτιθέμενος στο ιατρικό-φαρμακευτικόπολιτικό σύστημα, είναι αναμενόμενο ο «σκεπτικισμός» σου να μην είναι απλώς γνωστική στάση, αλλά ιδιοτελής κατασκευή – αντανάκλαση, εν πολλοίς, των συμφερόντων σου. Βεβαίως, η ιδιοτέλεια και η ιδεοληψία δεν είναι παράσημα, οπότε πρέπει να αποκρυβούν, εξ ου και η φενακιστική χρήση του ελευθεριακού ιδεολογήματος της «προσωπικής επιλογής».

Οι ελευθεριακοί είναι ακοινώνητοι φιλελεύθεροι, οι οποίοι δεν κατανοούν τις κοινωνικές - γνωστικές προϋποθέσεις της προσωπικής επιλογής. Επιλέγουμε, κάθε φορά, από ένα μενού που η οργανωμένη κοινότητα θέτει ενώπιόν μας. Οι έλλογες επιλογές μας προϋποθέτουν κοινό (θεσμισμένο) γνωστικό υπόβαθρο: λ.χ. τι συνιστά ασθένεια, πώς προλαμβάνεται και πώς θεραπεύεται. Βεβαίως, δεν ομονοούμε απαραίτητα ως προς το τι είναι έγκυρη γνώση, αλλά οι διαφωνίες μας προϋποθέτουν ένα κοινώς αποδεκτό πλαίσιο σημασιών, νοημάτων και υποχρεώσεων.

Είμαι ελεύθερος π.χ. να πιστεύω ότι δεν υπάρχουν ιοί, αλλά αν στις θεσμισμένες γνωστικές σημασίες της κοινωνίας μου δεν συγκαταλέγεται αυτή η αντίληψη, αναγκάζομαι, ως κοινωνικό ον, να συμπλεύσω με την κρατούσα ορθή «δόξα» (γνώμη). Αλλωστε, αν αρρωστήσω, στις υπηρεσίες της οργανωμένης κοινότητας, πιθανότατα, θα προσφύγω και στις κρατούσες ιατρικές αντιλήψεις της θα υπάγω τον εαυτό μου. Δεν μπορώ να το ’χω δίπορτο: να είμαι γνωστικά ανορθόδοξος αλλά να απολαμβάνω τα επιτεύγματα της ιατρικής ορθοδοξίας.

Σχεδόν καμία μεταδοτική ασθένεια δεν εξαλείφθηκε χωρίς ισχυρή κρατική παρέμβαση. Μόνο το κράτος έχει τους πόρους, τα μέσα και, στις δημοκρατικές κοινωνίες, τη νομιμοποίηση, να επιβάλλει περιορισμούς για την αναχαίτιση και εξάλειψη λοιμωδών νοσημάτων. Στις ΗΠΑ, λ.χ., μέχρι το 1963, μολύνονταν από την ιλαρά τέσσερα εκατομμύρια άτομα κάθε χρόνο, από τα οποία 50.000 νοσηλεύονταν και 500 πέθαιναν. Οι περισσότεροι θάνατοι αφορούσαν παιδιά κάτω των 5 ετών. Από το 1963, οπότε το εμβόλιο έγινε υποχρεωτικό (με εξαιρέσεις για ιατρικούς και θρησκευτικούς λόγους), τα κρούσματα ιλαράς μηδενίστηκαν. Πρόσφατα επανεμφανίστηκαν, εξαιτίας της διστακτικότητας γονέων, υπό την επιρροή διαδικτυακής παραπληροφόρησης.

Οσοι πιστεύουν ότι ο εμβολιασμός κατά μιας μεταδοτικής ασθένειας είναι αποκλειστικά ατομική επιλογή πλανώνται. Δεν υπάρχουμε ως ατομικές νησίδες αλλά ως αλληλεξαρτώμενα όντα – αυτό μας θυμίζει η πανδημία. Αν κάποιος δεν θέλει να προστατεύσει τον εαυτό του, δικό του πρόβλημα. Αν όμως αδιαφορεί για την προστασία των άλλων, δικό μας το πρόβλημα. Σεβόμενη την προσωπική αυτονομία των πολιτών, η ευπρεπής κοινωνία διευρύνει τα όρια των ατομικών επιλογών, χωρίς όμως να αμελεί την αυτοσυντήρησή της. Εφόσον ως οργανωμένη κοινότητα είμαστε πρόθυμοι να πληρώσουμε για την πιθανή νοσηλεία σας, εμβολιαστικοί σκεπτικιστές, επιτρέψτε μας να έχουμε λόγο και για την προστασία της υγείας σας. Οποιος πληρώνει τα βιολιά, διαλέγει το τραγούδι.

Εφόσον ως οργανωμένη κοινότητα είμαστε πρόθυμοι να πληρώσουμε για την πιθανή νοσηλεία σας, εμβολιαστικοί σκεπτικιστές, επιτρέψτε μας να έχουμε λόγο και για την προστασία της υγείας σας.