Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ePaper

«Μην κατεδαφίζεις, μην κόβεις δέντρο»

Η ανακυκλώσιμη «κοινωνική» υλικότητα των έργων του γαλλικού αρχιτεκτονικού γραφείου Λακατόν και Βασάλ

Της ΤΖΙΝΑΣ ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΥ

Στο γαλλικό αρχιτεκτονικό στούντιο της Αν Λακατόν και του Ζαν-φιλίπ Βασάλ απονεμήθηκε το φετινό Πρίτσκερ, το πιο σημαντικό ίσως βραβείο αρχιτεκτονικής. Μετά τις Ιρλανδές Ιβόν Φάρελ και Σέλεϊ Μακναμάρα, σειρά έχει ένα ακόμα δίδυμο. Η τρίτη φορά, μετά τον Κριστιάν ντε Πορζαμπάρκ (1994) και τον Ζαν Νουβέλ (2008), που ένα γαλλικό γραφείο βρίσκεται στην κορυφή, η πέμπτη που απονέμεται σε ομάδα και η έκτη σε γυναίκα.

Τι είναι όμως αυτό που κάνει τη γαλλική ομάδα ξεχωριστή; Μια αρχιτεκτονική που σέβεται την ιστορία της πόλης και των κτιρίων, διατηρεί τη μνήμη του τόπου, εστιάζει στη βιώσιμη και αποδοτική επανάχρηση, αγαπά την ανακυκλώσιμη υλικότητα, αδιαφορεί για τη μορφολογία, αξιοποιεί οτιδήποτε χρήσιμο, λειτουργικό και διαθέσιμο, σχεδιάζει με ευελιξία από μέσα προς τα έξω για τις ανάγκες των κατοίκων, ονειρεύεται μια δίκαιη κοινωνία, ποντάρει στην κοινωνική κατοικία. Χτίζει με τα ελάχιστα τόπους ζωντανούς και γεμάτους. Μετασχηματίζει την καθημερινότητα προσθέτοντας και όχι αφαιρώντας.

Γεννημένοι στη Γαλλία και στο Μαρόκο αντίστοιχα, η Αν Λακατόν και ο Ζαν-φιλίπ Βασάλ συναντήθηκαν τέλη του ’70 στην Ανωτάτη Σχολή Αρχιτεκτονικής και Τοπίου του Μπορντό. Τα πέντε χρόνια που πέρασαν στον Νίγηρα, νότια της Σαχάρας, προτού ιδρύσουν το γραφείο τους Lacaton & Vassal το 1987 στο Παρίσι, έμαθαν πώς –με στοιχειώδη υλικά όπως το ξύλο και το ύφασμα– μπορεί κανείς να δημιουργήσει σκιά. «Η έρημος για εμάς ήταν σαν δεύτερο σχολείο». Αυτή η εμπειρία του ελάχιστου, της απλότητας και του αυτοσχεδιασμού θα καθοδηγήσει τις μονοκοντυλιές των έργων τους.

Η ανακαίνιση μεταπολεμικών κτιρίων κοινωνικής στέγασης και εργατικών πολυκατοικιών τούς χάρισε το Παγκόσμιο Βραβείο Βιώσιμης Αρχιτεκτονικής και το Πανευρωπαϊκό Βραβείο Mies van der Rohe 2019. Το ενδιαφέρον στην περίπτωσή τους είναι ότι δεν τους ανατέθηκε να ανακαινίσουν τα κτίρια αυτά. Η αρχική εντολή ήταν να γκρεμιστούν και να χτιστούν άλλα στη θέση τους. Οι ίδιοι όμως, με το μανιφέστο «Plus» (2004), άσκησαν πίεση στη γαλλική κυβέρνηση, καταφέρνοντας να μετασχηματίσουν τα δημόσια μπλοκ που απειλούνταν με κατεδάφιση σε σύγχρονες κατοικίες, διατηρώντας μάλιστα τα ίδια ενοίκια. Η κατεδάφιση είναι γι’ αυτούς σπατάλη ενέργειας, ύλης και ιστορίας, ενώ ταυτόχρονα κουβαλάει αρνητικό κοινωνικό αντίκτυπο. «Για εμάς είναι μια πράξη βίας».

Με το μότο: «Ποτέ μην κατεδαφίζετε, ποτέ μην αφαιρείτε ή αντικαθιστάτε, πάντα να προσθέτετε, να μεταμορφώνετε και να επαναχρησιμοποιείτε», έστρεψαν την αρχιτεκτονική σκέψη στα πεδία της επανάχρησης. Χάρη σ’ αυτούς αναζωογονήθηκαν ολόκληρες οικιστικές περιοχές και ανανεώθηκε η πολιτιστική κληρονομιά του μοντερνισμού. Κάτι που θα μπορούσαμε να κάνουμε και εμείς στα ταλαιπωρημένα προσφυγικά της Αλεξάνδρας, στα Κουντουριώτικα, στο Δουργούτι και αλλού.

Το σημαντικότερο έργο τους είναι η ανακατασκευή τριών μπλοκ κοινωνικής κατοικίας σε συγκρότημα

530 κατοικιών του ’60 στο Μπορντό, σε συνεργασία με τον Φρεντερίκ Ντριό και τον Κριστόφ Χουτέν. Με λεπτές παρεμβάσεις, διακριτικές και ευφυείς χειρονομίες όπως η επέκταση των υπαρχόντων κουφωμάτων, η προσθήκη μπαλκονιών με πολυκαρβονική επικάλυψη και η δημιουργία κήπων στους ορόφους με τη μορφή κλειστών γυάλινων «θερμοκηπίων», μεταμόρφωσαν τα διαμερίσματα αφήνοντας τον ήλιο να διεισδύσει, εξασφαλίζοντας βέλτιστη θερμική άνεση και μεγιστοποίηση του καθημερινού ζωτικού ημιυπαίθριου χώρου. Η χρήση προκατασκευασμένων στοιχείων βοήθησε στο μικρότερο κόστος και στη συντομότερη κατασκευή.

Αντίστοιχο έργο, η ανακατασκευή το 2011 του 16ώροφου πύργου Tour Bois-le-prêtre βόρεια του

Παρισιού, σε αρχικό σχεδιασμό του Γάλλου Ρεϊμόν Λοπέζ το 1962. Βελτιώθηκαν τεχνικά 96 διαμερίσματα με νέες τυπολογίες που πληρούν τις ανάγκες σύγχρονων οικογενειών.

Η αρχιτεκτονική των Λακατόν και Βασάλ ανανέωσε «τις νεωτεριστικές ελπίδες και τα όνειρα για τη βελτίωση της ζωής πολλών», παράγοντας μια «αρχιτεκτονική τόσο ισχυρή στις μορφές της όσο και στις πεποιθήσεις της, τόσο διαφανή στην αισθητική όσο και στην ηθική της», ανέφεραν οι κριτές του βραβείου Πρίτσκερ.

Οι νέες χρήσεις των κτιρίων τους δυναμιτίζουν ανεκμετάλλευτες προοπτικές, παράγοντας απρόσμενα συμβάντα, σ’ έναν σχεδόν αφημένο τόπο. Από τα πιο ενδιαφέροντα έργα τους, αποτέλεσμα αρχιτεκτονικού διαγωνισμού, η επανάχρηση του εγκαταλελειμμένου εργαστηρίου

ναυπηγικής του 1949 στη Δουνκέρκη. Με περισσή ευαισθησία αποκατέστησαν το υπάρχον κτίριο, το οποίο πλέον στεγάζει την γκαλερί τέχνης FRAC Nord-pas de Calais. Αφησαν σχεδόν ανέγγιχτο το εσωτερικό του επενδύοντας στην καταπληκτική μορφολογία του: τον τεράστιο, φωτεινό και εντυπωσιακό όγκο του, που μπορεί να φιλοξενήσει ποικίλα δρώμενα, εκθέσεις και μεγάλης κλίμακας έργα, ενώ ταυτόχρονα αφηγείται την ιστορία του ως βιομηχανικό κτίριο.

Παράλληλα, κατασκεύασαν ένα δίδυμο νέο κτίριο όπου φυλάσσονται πάνω από 1.500 έργα τέχνης. Το κτίριο αυτό, όχι μόνο δεν ανταγωνίζεται το υπάρχον, αλλά συνομιλεί μαζί του μ’ ένα συμπληρωματικό λεξιλόγιο που περιλαμβάνει μια ημιδιαφανή όψη από κυματοειδή πολυκαρβονικά φύλλα. Πανομοιότυπων διαστάσεων, προβάλλει ως αντικατοπτρισμός του παρακείμενου κτιρίου. Ως μια επανάληψη: το αρνητικό του καλουπιού. Το ένα στιβαρό και βαρύ, το άλλο ελαφρύ, διαφανές και φωτεινό.

Το Palais de Tokyo

Το 2014 αναμόρφωσαν το μουσείο Palais de Tokyo στο Παρίσι με την προσθήκη ενός ευρύχωρου υπόγειου χώρου και με σημειακές δυναμικές παρεμβάσεις, ενώ αξιοπρόσεκτες είναι και οι κατοικίες που έχουν σχεδιάσει. Ενα πρώην εργοστάσιο μπισκότων ανακαινίστηκε με τα ελάχιστα μέσα για να λειτουργήσει ως σπίτι στο Μπορντό (1999), το Latapie House (1993) στο Φλουαράκ έχει κτιστεί με μεταλλικό σκελετό, διαφανή πολυκαρβονικά φύλλα και χαμηλό προϋπολογισμό, ενώ το Cap Ferret House (1998) με θέα στον κόλπο του Αρκασόν στη νοτιοδυτική Γαλλία είναι εναλλακτικά «ονειρικό». Συναρμολογώντας έναν διακριτικό μεταλλικό σκελετό, διατήρησαν τη μνήμη και την ομορφιά του τοπίου: τον αμμόλοφο, τις μιμόζες, τις κουμαριές και τα 46 πεύκα του οικοπέδου, ενσωματώνοντας όσα εγκιβωτίζονται μέσα στον όγκο του σπιτιού σε ειδικές «θήκες» προσαρμοσμένες στην ταλάντευση και στη συνεχή ανάπτυξή τους. «Μην κατεδαφίζεις ποτέ, μην κόβεις ποτέ δέντρο, μη βγάζεις ποτέ μια σειρά από λουλούδια». «Φροντίστε τη μνήμη των πραγμάτων που ήταν ήδη εκεί. Ακούστε τους ανθρώπους που ζουν εκεί».

Οι Λακατόν και Βασάλ σχεδιάζουν μεγάλους και γενναιόδωρους εσωτερικούς χώρους, επεκτάσιμους και μεταβαλλόμενους. Είτε πρόκειται για την Ανωτάτη Αρχιτεκτονική Σχολή της Ναντ (2009) στις ακτές του ποταμού Λούρου, είτε για το θέατρο πολλαπλών χρήσεων στη Λιλ (2013) σχεδιασμένο με ευελιξία: κινητή πρόσοψη, κινητά καθίσματα, ένα σύστημα με μεγάλες κουρτίνες και πτυσσόμενες πόρτες που επιτρέπουν πολλαπλές εσωτερικές διαμορφώσεις. Με προσβάσιμη οροφή που λειτουργεί και ως δημόσιος ανοικτός κήπος.

Ο πρόεδρος της κριτικής επιτροπής, Αλεχάνδρο Αραβένα, βραβευμένος με Πρίτσκερ το 2016, από τους πρώτους που επανέφεραν στη διεθνή συζήτηση τον κοινωνικό ρόλο της αρχιτεκτονικής δίνοντας πρωτοποριακές λύσεις στο στεγαστικό πρόβλημα της Χιλής, τόνισε ότι οι Λακατόν και Βασάλ είναι «ριζοσπαστικοί στην ευαισθησία τους και τολμηροί μέσω της λεπτότητάς τους, εξισορροπώντας μια σεβαστή αλλά απλή προσέγγιση του δομημένου περιβάλλοντος».

Οι Λακατόν και Βασάλ επεξεργάζονται τον ήλιο και τον αέρα, διερευνούν τον τόπο, αναλύουν τα χαρακτηριστικά του, εξερευνούν, μαθαίνουν την ιστορία του, κατοικούν τη μνήμη. Πιστεύουν πολύ στον άνθρωπο. «Πίσω από τα δωμάτια, υπάρχει ζωή». Η αρχιτεκτονική τους δεν είναι σε καμιά περίπτωση κλασικά ωραία. Δεν τους νοιάζει η «ομορφιά».

Συναρμολογούν, προσαρμόζουν, ανασυνθέτουν. Δημιουργούν κολάζ από αναμνήσεις, εικόνες και συναισθήματα με νέα σύγχρονα βιομηχανικά υλικά: πάνελ αλουμινίου, πολυκαρβονικά φύλλα, μεταλλικά πλαίσια, στραντζαριστές λαμαρίνες, πολυεστερικά φύλλα τύπου «ελενίτ». Η ανακυκλώσιμη «κοινωνική» υλικότητα των έργων τους αντανακλά μια ιδιόρρυθμη αδρή αρχιτεκτονική, τραχιά και καλοδουλεμένη. Ευαίσθητη και εφευρετική στις ουσιώδεις συνθετικές επιλογές και ταυτόχρονα λειτουργική, γωνιώδης και δυναμική στις επιμέρους λεπτομέρειες.

Οι φετινοί νικητές του βραβείου Πρίτσκερ χτίζουν με τα ελάχιστα τόπους ζωντανούς και γεμάτους, μετασχηματίζουν την καθημερινότητα προσθέτοντας και όχι αφαιρώντας.

ΤΈΧΝΕς & ΓΡΆµµΑΤΑ

el-gr

2021-08-01T07:00:00.0000000Z

2021-08-01T07:00:00.0000000Z

https://kathimerini.pressreader.com/article/282295323242464

Kathimerini Digital