«Πισώπλατες μαχαιριές» και ανάκληση πρέσβεων

Οξύνονται οι αντιδράσεις από το σύμφωνο AUKUS

Εντονους προβληματισμούς για την ευρωπαϊκή στρατηγική και αμυντική αυτονομία προκάλεσε η μονομερής επιλογή του Τζο Μπάιντεν να συγκροτήσει το αντικινεζικό στρατιωτικό σύμφωνο AUKUS με τη Βρετανία

και την Αυστραλία, ερήμην της Ε.Ε. Εξοργισμένη για την «πισώπλατη μαχαιριά» είναι η Γαλλία η οποία προχώρησε σε ανάκληση των πρέσβεων από ΗΠΑ και Αυστραλία για «διαβουλεύσεις».

Ανακοινώνοντας το τριμερές αμυντικό σύμφωνο AUKUS, που θα επιτρέψει στην Αυστραλία να αποκτήσει πυρηνοκίνητα υποβρύχια, ο Αμερικανός πρόεδρος Τζο Μπάιντεν προκάλεσε εντάσεις με συμμάχους της Δύσης, εξοργίζοντας τη Γαλλία. Ηταν ένα προμήνυμα πιθανής επαναχάραξης του παγκόσμιου στρατηγικού χάρτη λόγω των διαφορετικών αντιδράσεων Αμερικανών και Ευρωπαίων έναντι της κινεζικής ανόδου.

Δικαιολογώντας την αμυντική συμφωνία ΗΠΑ - Βρετανίας - Αυστραλίας, ο Τζο Μπάιντεν υποστήριξε ότι στόχος είναι να ενισχύσει τις συμμαχίες της χώρας του και να τις εκσυγχρονίσει, καθώς αλλάζουν οι στρατηγικές προτεραιότητες των ΗΠΑ. Ωστόσο, ο προσεταιρισμός ενός συμμάχου στον Ειρηνικό Ωκεανό, της Αυστραλίας, για την αναχαίτιση της Κίνας, έχει ως αντίτιμο την αποξένωση ενός σημαντικού Ευρωπαίου συμμάχου, της Γαλλίας, ενώ επιδεινώνει τις ήδη τεταμένες σχέσεις με το Πεκίνο.

Η Γαλλία αντέδρασε με αγανάκτηση στην είδηση ότι ΗΠΑ και Βρετανία θα βοηθήσουν την Αυστραλία να αποκτήσει πυρηνοκίνητα υποβρύχια και ότι η Καμπέρα ακυρώνει προηγούμενη σύμβαση με τη Γαλλία για ναυπήγηση 12 συμβατικών υποβρυχίων –ένα συμβόλαιο ύψους 66 δισ. δολαρίων–, κάτι που συνεπάγεται απώλειες για τη γαλλική αμυντική βιομηχανία και όφελος για την αμερικανική. Ο Γάλλος υπουργός Εξωτερικών Ζαν-ιβ Λεντριάν έκανε λόγο για «πισώπλατο χτύπημα» και «μονομερή, ωμή, απρόβλεπτη απόφαση», συγκρίνοντας τον Τζο Μπάιντεν με ανάλογες συμπεριφορές του προκατόχου του, Ντόναλντ Τραμπ. Σε μια συμβολική κίνηση η γαλλική πρεσβεία στην Ουάσιγκτον ακύρωσε προγραμματισμένη για προχθές, Παρασκευή, εορταστική εκδήλωση για την 240ή επέτειο του αμερικανικού πολέμου της Ανεξαρτησίας.

«Αυτό μοιάζει με μια νέα γεωπολιτική τάξη πραγμάτων, χωρίς την οικοδόμηση σταθερών συμμαχιών», υποστηρίζει η Νικόλ Μπασαράν, ερευνήτρια στη Sciences Po, στο Παρίσι. «Για να αντιμετωπίσει την Κίνα, η Αμερική εμφανίζεται να επιλέγει μια διαφορετική συμμαχία αγγλοσαξονικών χωρών αφήνοντας στην άκρη τη Γαλλία», προσθέτει, προβλέποντας μια «πολύ δύσκολη περίοδο» στις γαλλοαμερικανικές σχέσεις. Αξιωματούχοι στο Παρίσι υπενθύμισαν ότι η Γαλλία είναι η μόνη ευρωπαϊκή χώρα με παρουσία στη ζώνη Ινδο-ειρηνικού, όπου βρίσκονται περισσότεροι από δύο εκατ. πολίτες της και 7.000 στρατιώτες σε υπερπόντιες κτήσεις, όπως η Γαλλική Πολυνησία, η Νέα Καληδονία και η Ρεουνιόν.

Το σύμφωνο AUKUS αντιπροσωπεύει σημείο καμπής στις σχέσεις των ΗΠΑ με την Κίνα, η οποία αντέδρασε οργισμένα. Η κυβέρνηση Μπάιντεν εμφανίζεται να κλιμακώνει τις εντάσεις με το Πεκίνο παρέχοντας στη σύμμαχό της Αυστραλία πυρηνοκίνητα υποβρύχια, τα οποία είναι πιο δύσκολο να ανιχνευθούν από τα συμβατικά. Μια κίνηση που παραλληλίζεται

Ο Τζο Μπάιντεν προτίμησε ένα αμυντικό σύμφωνο με τις αγγλοσαξονικές χώρες αντί μιας συνεννόησης με την Ε.Ε.

με την εγκατάσταση αμερικανικών πυραύλων μέσου βεληνεκούς Pershing-ii στην Ευρώπη τη δεκαετία του 1980 για την ανάσχεση της Σοβιετικής Ενωσης. Τα αυστραλιανά υποβρύχια θα διαθέτουν πυρηνικούς αντιδραστήρες για την προώθησή τους, αλλά δεν θα φέρουν πυρηνικά όπλα.

Η Ευρωπαϊκή Ενωση επιθυμεί να αποφύγει μια μετωπική αντιπαράθεση με την Κίνα, όπως έγινε σαφές την Πέμπτη, όταν η Κομισιόν έδωσε στη δημοσιότητα έκθεση με τίτλο «Η στρατηγική της Ε.Ε. για συνεργασία στον Ινδο-ειρηνικό». Στην έκθεση τονίζεται ότι η Ενωση επιδιώκει «πολύπλευρες σχέσεις με την Κίνα» και συνεργασία σε πεδία κοινού συμφέροντος, ενώ προειδοποιεί ότι θα αντιδρά «όπου υπάρχουν θεμελιώδεις ασυμφωνίες, όπως σε ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων».

Η ένταση της γαλλικής οργής για το AUKUS θύμισε σε πολλούς τη δραματική γαλλοαμερικανική ρήξη του 2003, με αφορμή τον πόλεμο των ΗΠΑ εναντίον του Ιράκ. Πρόσθετος παράγοντας ερεθισμού της Γαλλίας είναι η σχέση των ΗΠΑ με τη Βρετανία. Μετά το Brexit, ο Βρετανός πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον διατυμπανίζει τη στρατηγική του για την «παγκόσμια Βρετανία», η οποία έχει ως ιδιαίτερο στόχο τη ζώνη του Ινδο-ειρηνικού. Οι χρόνιες γαλλικές υποψίες για υπόγεια σύμπραξη των αγγλόφωνων χωρών εναντίον των γαλλικών συμφερόντων ενισχύθηκαν από την πρόσφατη εξέλιξη.

Επιπλέον, το τριμερές σύμφωνο θέτει σε δοκιμασία ορισμένες κεντρικές στρατηγικές επιλογές του προέδρου Εμανουέλ Μακρόν. Ο Γάλλος ηγέτης είναι πεπεισμένος ότι η χώρα του και η Ευρώπη στο σύνολό της δεν πρέπει να εγκλωβιστούν στις συμπληγάδες μιας αμερικανοκινεζικής σύγκρουσης. Αντίθετα επιδιώκει να παίξει η Γαλλία κεντρικό ρόλο, ώστε η Ε.Ε. να καταλάβει ενδιάμεση θέση ανάμεσα στις δύο μεγάλες δυνάμεις. Ο Μακρόν αναδεικνύει τη «στρατηγική αυτονομία της Ευρώπης» ως πυρήνα της διεθνούς πολιτικής του. Σύνθημά του είναι «μια αυτόνομη Ευρώπη, δίπλα στην Αμερική και την Κίνα».

Παρότι η Ε.Ε. βρίσκεται πολύ μακριά, τουλάχιστον στο αμυντικό πεδίο, από μια τέτοια αυτονομία, αποστροφές αυτού του είδους ενοχλούν την Ουάσιγκτον. Ο Τζο Μπάιντεν είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος έναντι των μεγάλων θυσιών Αμερικανών στρατιωτών για την ελευθερία της Γαλλίας στους δύο Παγκοσμίους Πολέμους και της πάγιας εμμονής των Γάλλων για την ανεξαρτησία τους στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ. Ο Εμανουέλ Μακρόν δεν έχει επισκεφθεί τον Λευκό Οίκο από τότε που ανέλαβε καθήκοντα ο Τζο Μπάιντεν και τίποτα δεν δείχνει ότι θα το κάνει σύντομα.

Οι πρόσφατες εξελίξεις ενισχύουν τους προβληματισμούς των Ευρωπαίων για την ανάγκη στρατηγικής αυτονομίας, την οποία τόσο έντονα τονίζει το Παρίσι. Παρουσιάζοντας την έκθεση της Κομισιόν για τη ζώνη Ινδικού - Ειρηνικού, ο ύπατος εκπρόσωπος εξωτερικής πολιτικής της Ενωσης, Ζοζέπ Μπορέλ, δήλωσε: «Υποθέτω ότι η χθεσινή συμφωνία (για το AUKUS) δεν φτιάχτηκε μέσα σε μία νύχτα. Παρ’ όλα αυτά, κανείς δεν μας είχε ενημερώσει. Αυτό είναι μια πρόσθετη απόδειξη ότι η Ε.Ε. οφείλει να υπάρχει για τον εαυτό της, μια και οι άλλοι κοιτάζουν τον εαυτό τους».

Οσο για τη Βρετανία, η συμμετοχή της στο AUKUS μαρτυρεί την πρόθεση του Μπόρις Τζόνσον να ευθυγραμμιστεί στενά με τις ΗΠΑ στη μετά Brexit εποχή. Η απόφαση για τα πυρηνοκίνητα υποβρύχια δείχνει ότι στα ευαίσθητα πεδία της ασφάλειας, της κατασκοπείας και της στρατιωτικής τεχνολογίας η Βρετανία παραμένει προνομιακός σύμμαχος της Αμερικής, υποσκελίζοντας τη Γαλλία.