Τα καλά κρυμμένα μυστικά των παγωμένων σπηλαίων

Ομάδα επιστημόνων και αναρριχητών εξετάζει τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής

Σε ανησυχητικές διαπιστώσεις για το μέλλον των παγετώνων είχα προχωρήσει για πρώτη φορά το 2018, κατά τη διάρκεια αποστολής μου με τον Καναδό αθλητή της αναρρίχησης Ουίλ Γκαντ, με στόχο τη μελέτη γιγάντιων κατακόρυφων σπηλαίων στην παγοκρηπίδα της Γροιλανδίας. Εκ πρώτης όψεως, η συνεργασία μου με τον Ουίλ έμοιαζε παράξενη. Ο Ουίλ είναι από τους καλύτερους αναρριχητές σε πάγο στον κόσμο, έχει ως χορηγό του τη Red Bull και έχει νικήσει στα X Games. Εγώ είμαι καθηγητής Γεωλογίας στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Φλόριντα, όπου διδάσκω Φυσική των Υγρών. Στη Γροιλανδία βρέθηκα για να βοηθήσω τον Ουίλ σε ντοκιμαντέρ για την κλιματική αλλαγή. Η συμμετοχή μου στην αποστολή οφειλόταν στην έρευνά μου για τα σπήλαια των παγετώνων.

Η ειδίκευσή μου στα σπήλαια των παγετώνων ξεκίνησε το 2004, όταν, ως φοιτητής Γεωλογίας στο Πανεπιστήμιο του Κεντάκι, συμμετείχα σε εκδρομή αναρρίχησης με τον δρα Νταγκ Μπεν, ειδικό των παγετώνων από το Πανεπιστήμιο Σεν Αντριους της Σκωτίας. Καθώς εξερευνούσα και χαρτογραφούσα σπήλαια κοντά στο πανεπιστήμιο, ο Νταγκ μελετούσε τους τρόπους με τους οποίους η κλιματική αλλαγή προκαλεί την τήξη των παγετώνων του Εβερεστ, μεταμορφώνοντάς τους σε δίκτυο λιμνών. Κάποιες από τις λίμνες αυτές διείσδυσαν στο εσωτερικό των παγετώνων, με καταστροφικές συνέπειες για χωριά, φράγματα και υδροηλεκτρικές εγκαταστάσεις στα πεδινά. Οι ειδικοί των παγετώνων δεν μπορούν να καταλάβουν πώς σχηματίσθηκαν τα σπήλαια αυτά, αδυνατούν επομένως να προβλέψουν την εξέλιξη των λιμνών στο εσωτερικό των παγετώνων.

Υστερα από σημαντικό χρόνο αναρριχήσεων και εξερεύνησης, ο Νταγκ και εγώ πεισθήκαμε ότι θα μπορούσαμε να εξηγήσουμε τη μέθοδο σχηματισμού των σπηλαίων αυτών στην περιοχή του Εβερεστ, εφόσον θα καταφέρναμε να τα εξερευνήσουμε και να τα χαρτογραφήσουμε. Παρότι δεν είχα δει ποτέ παγετώνα και ο Νταγκ δεν είχε επισκεφθεί παρά λίγα σπήλαια στη ζωή του, σκεφθήκαμε ότι ο

Τα σπήλαια μετατρέπουν τους παγετώνες του Εβερεστ σε διάτρητα κομμάτια πάγου, επιτρέποντας την τήξη τους από μέσα προς τα έξω.

συνδυασμός των σπηλαιολογικών γνώσεων του Νταγκ με την εμπειρία μου στην εξερεύνηση σπηλαίων και τη χαρτογράφησή τους θα μας βοηθούσε να ερευνήσουμε τα σπήλαια στην υψηλότερη οροσειρά του κόσμου και να επιζήσουμε από την περιπέτεια αυτή.

Στην πρώτη μας αποστολή, τον Νοέμβριο του 2005, δαπανήσαμε επτά εβδομάδες εξερευνώντας και χαρτογραφώντας σπήλαια παγετώνων σε ύψος μεγαλύτερο των 5.000 μ. Ορισμένα από τα σπήλαια βρίσκονταν σε μικρή απόσταση από την κατασκήνωση των ορειβατών που κατευθύνονται προς το Εβερεστ. Πασχίζοντας να αναπνεύσουμε στον αραιό αέρα των Ιμαλαΐων, επιβιώσαμε από κατολισθήσεις, πτώσεις παγωμένων ογκόλιθων και την υποχώρηση σημείων του εδάφους. Μάθαμε, όμως, τα μυστικά των σπηλαίων των παγετώνων.

Διαπιστώσαμε ότι τα σπήλαια σε παγετώνες στην περιοχή του Εβερεστ σχηματίζονται κατά μήκος συγκεντρώσεων πορώδους λάσπης στον πάγο. Το νερό από λίμνες στην επιφάνεια του παγετώνα ρέει μέσα από τη λάσπη και λιώνει τον πάγο γύρω από αυτή, σχηματίζοντας σπηλαίωση. Οι σπηλιές αυτές είναι ικανές να επεκτείνονται ταχύτατα ακολουθώντας τον ρυθμό τήξης του πάγου και επιτρέποντας σε μεγάλο όγκο νερού –συχνά όσο μια πραγματική λίμνη– να διαρρεύσει μέσα από αυτές.

Εχοντας ξετυλίξει το κουβάρι του πρώτου μου επιστημονικού μυστηρίου, δεν μπορούσα πια να ξεκολλήσω. Ολοκλήρωσα τις μεταπτυχιακές σπουδές μου το 2006 και συνέχισα τη συνεργασία μου με τον Νταγκ και πολλούς άλλους επιστήμονες, με στόχο την εξερεύνηση και χαρτογράφηση δεκάδων άλλων σπηλαίων σε παγετώνες στην Αλάσκα, στο Νεπάλ και στο Σβάλμπαρντ της Νορβηγίας, αρχικά ως πτυχιακός φοιτητής και αργότερα ως καθηγητής Γεωλογίας. Στην πορεία, έμαθα να φωτογραφίζω το παγωμένο σκοτάδι στο εσωτερικό των παγετώνων σε μια προσπάθεια να μοιραστώ τις παρατηρήσεις μου με συναδέλφους πανεπιστημιακούς, οι οποίοι δεν έχουν τη διάθεση να διακινδυνεύουν τη ζωή τους κρεμασμένοι από σχοινί στο κενό, στο εσωτερικό σπηλαίου παγετώνα.

Στο Νεπάλ, όπου η μεγάλη συγκέντρωση λάσπης στην επιφάνεια του παγετώνα θα έπρεπε να τον προστατεύσει από την τήξη, διαπιστώσαμε ότι τα σπήλαια των παγετώνων επέτρεπαν την τήξη κάτω από τη λάσπη. Τα σπήλαια μετέτρεπαν τους παγετώνες του Εβερεστ σε διάτρητα κομμάτια πάγου, επιτρέποντας την τήξη τους από το εσωτερικό προς τα έξω. Σε άλλα σημεία της Γης, όπως στην Αλάσκα και στο Σβάλμπαρντ, τα σπήλαια των παγετώνων ακολουθούν ρήγματα στον πάγο διοχετεύοντας ποταμούς νερού στη βάση των γιγάντιων όγκων πάγου. Η συγκέντρωση νερού τα καλοκαίρια ελαττώνει την τριβή μεταξύ πάγου και βράχου, προκαλώντας διολίσθηση του παγετώνα και μετακίνησή του από την αρχική θέση.

Αρκετοί ειδικοί των παγετώνων εκφράζουν ανησυχίες για το γεγονός ότι, καθώς η κλιματική αλλαγή αυξάνει την τήξη των πάγων και νέα σπήλαια σχηματίζονται στο εσωτερικό παγετώνων, η ενίσχυση της διολίσθησης των παγωμένων όγκων μπορεί να αυξήσει την ποσότητα νερού που ρέει στον ωκεανό και να ενισχύσει έμμεσα την άνοδο της στάθμης των υδάτων σε ολόκληρο τον κόσμο.

Χάρη σε χρηματοδότηση από το Εθνικό Ιδρυμα Επιστημών των ΗΠΑ, κατάφερα να εγκαταστήσω μόνιμους σταθμούς παρατήρησης για τη μελέτη της ροής των υδάτων στα σπήλαια και της επίδρασης που αυτό έχει στη μετακίνηση του πάγου κατά τη διάρκεια του θέρους. Οσες φορές και να έχω εξερευνήσει τέτοια σπήλαια, όμως, η αίσθηση παραμένει μαγική, καθώς κρεμιέμαι από το ορειβατικό μου σχοινί στο κέντρο μιας γιγάντιας παγωμένης αίθουσας.