Τέσσερις κατευθυντήριες γραμμές για το μέλλον

Σε μια προσπάθεια πάντως να βρεθεί γρήγορη λύση στο Κυπριακό, και με την πάροδο του χρόνου να πιέζει για κίνδυνο δημιουργίας τετελεσμένων, ο Μακάριος αποφάσισε τελικά να προβεί στην «οδυνηρή υποχώρηση» και να αποδεχθεί επίσημα την ομοσπονδία ως βάση για επίλυση του Κυπριακού, τον Φεβρουάριο του 1977, κατά τη διάρκεια συνάντησης υπό την αιγίδα του γενικού γραμματέα του ΟΗΕ. Η συμφωνία υψηλού επιπέδου Μακαρίου - Ντενκτάς δεν ήταν κατ’ ακριβολογία «συμφωνία» υπό την έννοια της διεθνούς συμφωνίας, όσο αποδεκτές κατευθυντήριες γραμμές επί των οποίων θα βασιζόταν η περαιτέρω διαπραγμάτευση, στις οποίες δεσμεύθηκαν οι δύο ηγέτες ενώπιον του γενικού γραμματέα του ΟΗΕ. Περιλάμβανε τέσσερα σημεία: α) Οι δύο κοινότητες συμφωνούσαν πως επιδίωκαν μια ανεξάρτητη, αδέσμευτη, δικοινοτική ομόσπονδη δημοκρατία, β) το έδαφος υπό τη διοίκηση της κάθε κοινότητας θα συζητείτο υπό το φως της οικονομικής βιωσιμότητας ή παραγωγικότητας και της ιδιοκτησίας γης, γ) θέματα αρχών όπως η ελευθερία διακίνησης, η ελευθερία εγκατάστασης, το δικαίωμα περιουσίας και άλλα εξειδικευμένα ζητήματα θα παρέμεναν ανοικτά για συζήτηση, λαμβάνοντας υπόψη τη θεμελιώδη βάση ενός δικοινοτικού ομοσπονδιακού συστήματος και ορισμένες πρακτικές δυσκολίες, οι οποίες μπορεί να προέκυπταν για την τουρκοκυπριακή κοινότητα, και δ) οι εξουσίες και αρμοδιότητες της κεντρικής ομοσπονδιακής κυβέρνησης θα ήταν τέτοιες, ώστε να διασφαλίζουν την ενότητα της χώρας λαμβανομένου υπόψη και του δικοινοτικού χαρακτήρα του κράτους.

Υπάρχει τα τελευταία χρόνια έντονος, αλλά εν πολλοίς ανούσιος, διάλογος κατά πόσον ο Μακάριος είχε αποδεχθεί «διζωνική» ή «διπεριφερειακή» ομοσπονδία. Οντως το κείμενο της συμφωνίας υψηλού επιπέδου δεν αναφέρεται σε «διζωνική» ομοσπονδία. Ούτε όμως και σε «διπεριφερειακή». Παρά την επιθυμία του Ντενκτάς όπως υπάρξει συμπερίληψη του όρου «διζωνική», επιλέχθηκε όπως μην προστεθεί ακόμη οποιαδήποτε ορολογία και το θέμα αφεθεί να συμφωνηθεί στο μέλλον. Σαφώς όμως γίνεται αναφορά σε έδαφος υπό τη διοίκηση εκάστης από τις δύο κοινότητες που θα τύχει εκ των υστέρων καθορισμού στη βάση διαφόρων κριτηρίων, και με θέματα αρχών όπως η ελευθερία διακίνησης, εγκατάστασης και περιουσίας να παραμένουν ανοικτά. Η διαφοροποίηση μεταξύ διζωνικής και διπεριφερειακής δεν ήταν επομένως ουσιαστικής σημασίας ως προς το περιεχόμενο και ούτε και ο Μακάριος την αντιλαμβανόταν ως τέτοια. Σε συνεδρία του Εθνικού Συμβουλίου τον Μάρτιο του 1977, ο Μακάριος φαίνεται μάλιστα να καθιστά σαφές πως η βάση της επιδιωκόμενης λύσης ήταν η «διζωνική» και πως στη βάση αυτής της αντίληψης θα υποβαλλόταν χάρτης εκ μέρους της ελληνοκυπριακής πλευράς.