«Μακάρι να μπορούσε κανείς να πάει την Ιστορία πίσω»

Η πιο σκληρή σύγκρουση που είχε ο πρώην πρωθυπουργός με την καγκελάριο ήταν στη Σύνοδο Κορυφής τον Νοέμβριο του 2010. Η Γερμανίδα καγκελάριος ανέφερε ότι οι χώρες που δεν σεβάστηκαν τους κανόνες του Μάαστριχτ πρέπει να τιμωρηθούν.

Γιώργος Παπανδρέου: Η Μέρκελ που αντιμετώπισα εγώ ήταν πολύ διαφορετική από τη σημερινή, σημειώνοντας τη δήλωσή της ότι «ζήτησε πολλά από την Ελλάδα».

Ο Γιώργος Παπανδρέου βρέθηκε στο τιµόνι της χώρας σε µία από τις πιο κρίσιµες στιγµές της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, έχοντας την έντονη διστακτικότητα και ολιγωρία των Ευρωπαίων εταίρων να βρουν τρόπο να δανείσουν την Ελλάδα και να σώσουν το κοινό νόµισµα, καθώς ο ίδιος βρισκόταν αντιµέτωπος µε την πτώχευση της χώρας. Ηταν ο πρωθυπουργός µε τον οποίο σχεδιάστηκε το πρώτο πρόγραµµα προσαρµογής της Ευρωζώνης, τις βασικές αρχές του οποίου στην συνέχεια εφάρµοσαν σε Ιρλανδία, Ισπανία, Κύπρο και Πορτογαλία, αλλάζοντας την πορεία του ευρώ µια για πάντα. Σήµερα η «Κ» φέρνει στο φως, µέσα από δικές του περιγραφές σε στενούς συνεργάτες του αλλά και παλιότερες συνοµιλίες που είχαµε, άγνωστες πτυχές για την αρχή της ελληνικής περιπέτειας και τον ρόλο της Γερµανίδας καγκελαρίου Αγκελα Μέρκελ.

Μιλάει για την τιµωρητική στάση που είχε η καγκελάριος προς την Ελλάδα στην αρχή της κρίσης, την επιµονή της για τη συµµετοχή του Διεθνούς Νοµισµατικού Ταµείου στο ελληνικό πρόγραµµα, την πρότασή της για στέρηση δικαιώµατος ψήφου της χώρας στις συνόδους κορυφής και τι συνέβη στη δραµατική συνάντηση στις Κάννες.

Ας θυµηθούµε όµως πού βρισκόταν η χώρα όταν ανέλαβε την πρωθυπουργία το 2009. Η παγκόσµια χρηµατοπιστωτική κρίση, που είχε ξεκινήσει από τις ΗΠΑ και την κατάρρευση της Lehman Brothers, χτυπούσε την πόρτα της Ελλάδας. Οκτώ χρόνια µετά την ένταξή της στην Ευρωζώνη, χρόνια φθηνού δανεισµού και ανεξέλεγκτης σπατάλης, η χώρα ήταν υπερχρεωµένη και πλέον είχε εξελιχθεί στον πιο αδύναµο κρίκο της νοµισµατικής ένωσης.

Μέσα στους πρώτους µήνες αφότου ανέλαβε την πρωθυπουργία, αποκαλύπτεται ότι το έλλειµµα για το 2009 ήταν στο αστρονοµικό 15,1% του ΑΕΠ, δηλαδή πέντε φορές πάνω από το ευρωπαϊκό όριο του 3%. Οταν ο τότε υπουργός Οικονοµικών Γιώργος Παπακωνσταντίνου παρουσίασε αυτά τα νούµερα στους οµολόγους του στην Ευρωζώνη, αυτοί έµειναν άναυδοι.

Η αποκάλυψη του υπέρογκου ελλείµµατος εκτινάσσει αµέσως το κόστος δανεισµού της χώρας και τον Ιανουάριο του 2010, στο Παγκόσµιο Οικονοµικό Φόρουµ στο Νταβός, το θέµα της Ελλάδας κυριαρχεί. Τότε, σύµφωνα µε τον Παπανδρέου, όχι µόνο η Αγκ. Μέρκελ, αλλά και οι περισσότεροι ηγέτες, δεν κατανοούσαν ότι η κρίση δεν αφορούσε µόνο την Ελλάδα. Ο ίδιος ένιωθε ότι ξόρκιζαν την κρίση και έβλεπαν την Ελλάδα σαν κάποιον ασθενή, λεπρό, που θα µπορούσε να τους µεταδώσει τη «µόλυνση».

Λίγες µέρες µετά το Νταβός και συνειδητοποιώντας τη σοβαρότητα της κατάστασης της ελληνικής οικονοµίας ο Παπανδρέου ανακοινώνει «πάγωµα» µισθών στο Δηµόσιο και αύξηση φόρων. Αµέσως µετά την ανακοίνωση των µέτρων, όµως, έγινε ξεκάθαρο ότι αυτά ήταν πολύ χαµηλότερα των προσδοκιών, καθώς οι αγορές δεν αντιδρούν και το κόστος του δανεισµού της χώρας παραµένει υπέρογκο.

«Μαύρο πρόβατο»

Ο Γιώργος Παπανδρέου νιώθει εκείνη την εποχή ότι στους ευρωπαϊκούς κύκλους η Ελλάδα µετατρέπεται στο «µαύρο πρόβατο», στον «κακό µαθητή», ενώ αναδεικνύεται το στερεότυπο του «ακαµάτη Ελληνα». Η Μέρκελ, σύµφωνα µε τον Παπανδρέου, δεν διαχώρισε τη θέση της από αυτή τη ρητορική, άλλωστε σε αυτή ταίριαζε το αφήγηµα ότι το πρόβληµα είναι ελληνικό, «είναι δικό σας», «λύστε το».

Ο ίδιος επαναλάµβανε σε κάθε συνάντηση µε την Γερµανίδα καγκελάριο ότι «αν δεν στηρίξετε τώρα, η κρίση θα χτυπήσει και άλλες χώρες και τελικά θα κληθούν οι λαοί σας να πληρώσουν πολύ ακριβότερα την κρίση». Κοιτώντας πίσω ο ίδιος νιώθει δικαιωµένος, καθώς συχνά αναφέρει ότι από τα 110 δισ. του πρώτου πακέτου βοήθειας, έφτασε στα 450 δισ. το Ταµείο Σταθερότητας, µε Κύπρο, Ισπανία, Πορτογαλία και Ιρλανδία να ζητούν βοήθεια ευρωπαϊκή, ενώ κατέληξε στα 750 δισ. ο Ευρωπαϊκός Μηχανισµός Στήριξης.

Δεν θα ξεχάσει τις προσπάθειες πολλών ηγετών να της αλλάξουν τότε τη γνώµη, µεταξύ των οποίων ο τότε Γάλλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί, ο τότε πρόεδρος του Eurogroup και πρωθυπουργός του Λουξεµβούργου Ζαν-κλοντ Γιούνκερ, αλλά και ο τότε πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο. Ο Πορτογάλος πολιτικός, ο οποίος ανήκε στην οµάδα των Χριστιανοδηµοκρατών, «κάλυψε» τον προκάτοχο του Παπανδρέου, Κώστα Καραµανλή, και σύµφωνα µε τον πρώην πρωθυπουργό έχει πολύ µεγάλη ευθύνη για το γεγονός ότι η Ελλάδα, όπως αναφέρει, «έφτασε στο χείλος µιας εθνικής καταστροφής».

Σε µία από τις συνόδους κορυφής τον χειµώνα του 2010, ο Παπανδρέου σηκώθηκε και κινήθηκε προς το µέρος του κ. Μπαρόζο, λέγοντάς του: «Εσύ έχεις πολύ µεγάλη ευθύνη για αυτό που συµβαίνει. Σε είχα επισκεφθεί, και όχι µία φορά, σε είχα ρωτήσει τι συµβαίνει µε την Ελλάδα, αλλά ποτέ δεν αποκάλυψες την αλήθεια για την τότε κυβέρνηση».

Στην πρώτη συνάντηση των δύο ηγετών στην καγκελαρία, στις 5 Μαρτίου 2010, το κλίµα που κυριαρχεί στην κοινή γνώµη της Γερµανίας είναι ιδιαίτερα αρνητικό για την Ελλάδα. Ο Παπανδρέου θέλει να αποσπάσει από τη Γερµανίδα πολιτικό µια δέσµευση ότι θα υπάρξει οικονοµική στήριξη, κάτι που θα µπορούσε να ηρεµήσει τις αγορές.

Η Μέρκελ εξηγεί στον Παπανδρέου ότι δεν µπορεί να δώσει συγκεκριµένες δεσµεύσεις για οικονοµική βοήθεια, λόγω των περιορισµών που θέτει το γερµανικό σύνταγµα αλλά και σύµφωνα µε τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, που απαγορεύει οποιουδήποτε είδους οικονοµική διάσωση κράτους-µέλους της Ευρωζώνης.

Αν τότε είχε υπάρξει µια δήλωση αντίστοιχη αυτής που έκανε πολύ αργότερα ο Ντράγκι, για την αγορά από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα οµολόγων των χωρών που ήταν σε πρόγραµµα, τότε όλα θα ήταν διαφορετικά, σύµφωνα µε τον κ. Παπανδρέου.

Τελικά, µηχανισµός στήριξης θα δηµιουργηθεί στα τέλη εκείνου του µήνα και θα ενεργοποιηθεί τον Απρίλιο. Παρά τις αντιστάσεις των Γάλλων, της ΕΚΤ και του Σόιµπλε, η Μέρκελ θα επιµείνει στην εµπλοκή του Διεθνούς Νοµισµατικού Ταµείου. Για τον κ. Παπανδρέου ήταν µια επιλογή «αχρείαστη, συµβολικά ατυχής, αλλά και υποτιµητική για την ολοκλήρωση της Ε.Ε.», καθώς, όπως λέει, θα µπορούσε να είχε δηµιουργηθεί από την αρχή ένα ευρωπαϊκό ταµείο διάσωσης.

Για τον Παπανδρέου, βασικό σηµείο καµπής στην ελληνική κρίση ήταν η συνάντηση της Μέρκελ µε τον τότε Γάλλο πρόεδρο Νικολά Σαρκοζί στην Ντοβίλ, τον Οκτώβριο του 2010. Η Ελλάδα βρισκόταν ήδη σε πρόγραµµα προσαρµογής και είχε ξεκινήσει µεγάλες περικοπές και µεταρρυθµίσεις, µε τις αγορές να αντιδρούν θετικά και το κόστος δανεισµού της χώρας να µειώνεται, όταν οι δύο ηγέτες προβαίνουν σε δηλώσεις που προκαλούσαν αβεβαιότητα. Είπαν λίγο-πολύ ότι όλα τα χρέη του παρελθόντος της Ελλάδας θα αποπληρωθούν έως την τελευταία δεκάρα.

Οι αγορές

Αυτό ήταν στην ουσία η άρνηση της αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους και βασικά είπαν στις αγορές ότι προσοχή, εάν δανείσετε, κινδυνεύετε να µην πάρετε πίσω τα χρήµατά σας. Η γαλλογερµανική συµφωνία πανικόβαλε τις αγορές. Στην Ιρλανδία χρεοκόπησαν οι τρεις µεγαλύτερες τράπεζες, ενώ ακολούθησε η Πορτογαλία.

Τότε ο Παπανδρέου λέει δηµόσια ότι υπάρχει µεγάλο ρίσκο η γαλλογερµανική στάση να µετατραπεί σε µια «αυτοεκπληρούµενη προφητεία». Η Μέρκελ τον καλεί παραπονούµενη για τη δήλωσή του, αλλά ο Παπανδρέου τής εξηγεί ότι µε αυτή την απόφαση «ουσιαστικά µας βγάζετε εκτός αγορών για µια δεκαετία και κανείς δεν θα θέλει να µας δανείσει χρήµατα πια».

Η πιο σκληρή σύγκρουση, όµως, που είχε ο πρώην πρωθυπουργός µε την καγκελάριο ήταν στη Σύνοδο Κορυφής τον Νοέµβριο του 2010. Η Γερµανίδα καγκελάριος ανέφερε ότι οι χώρες που δεν σεβάστηκαν τους κανόνες του Μάαστριχτ (για έλλειµµα 3% και χρέος 60% του ΑΕΠ) πρέπει να τιµωρηθούν και πρότεινε την κατάργηση των δικαιωµάτων ψήφου της Ελλάδας στο Ευρωπαϊκό Συµβούλιο. «Ο Νικολά Σαρκοζί συµφώνησε, οι σκανδιναβικές χώρες επίσης. Οι άλλοι δίσταζαν. Ηταν ίσως η πιο δύσκολη µάχη που είχα µαζί της», θυµάται ο Παπανδρέου.

Κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης, ο τότε πρωθυπουργός είπε ότι κάτι τέτοιο ήταν αδύνατο και ότι θα µπορούσε να απαρνηθεί κάθε δάνειο µε τον κίνδυνο να πτωχεύσει η χώρα, αλλά αυτό που δεν θα µπορούσε ποτέ να δεχτεί είναι η αφαίρεση του δικαιώµατος ψήφου της Ελλάδας.

Ο ίδιος δυσκολεύεται να πιστέψει ότι είναι αλήθεια αυτά που ακούει και ζητάει διευκρινίσεις, αν η καγκελάριος εννοούσε την πλήρη στέρηση δικαιώµατος ψήφου της Ελλάδας σε όλα τα θέµατα, ακόµα και για τη γεωργία και την εξωτερική πολιτική, καθώς ο ίδιος σκεφτόταν τις καταστροφικές συνέπειες που θα είχε κάτι τέτοιο, δεδοµένων όλων των ιστορικών προβληµάτων µε τα οποία έχει βρεθεί αντιµέτωπη η χώρα, µε την Κύπρο, την Τουρκία, τα Βαλκάνια κ.λπ.

Η Μέρκελ διευκρίνισε ότι µιλούσε για τα πάντα. Στράφηκα τότε σε όλους τους άλλους, λέει ο κ. Παπανδρέου, και είπα: µπορείτε να φανταστείτε την Πολωνία ή τις Βαλτικές χώρες να µην µπορούν να έχουν άποψη για ένα θέµα που αφορά τη Ρωσία ή την Ισπανία να µην έχει λόγο στις σχέσεις της µε το Μαρόκο; Το θέµα δεν προχώρησε άλλο και έληξε σε αυτή τη συζήτηση, αλλά είναι ενδεικτικό της τιµωρητικής στάσης που είχε απέναντι στην Ελλάδα η Μέρκελ εκείνο το διάστηµα, σύµφωνα µε τον πρώην πρωθυπουργό.

Ο Παπανδρέου, κοιτώντας τη 16 χρονη θητεία της Αγκελα Μέρκελ, σηµειώνει ότι «ίσως η εκ των υστέρων συνειδητοποίηση των συνεπειών της ελληνικής κρίσης, της αδυναµίας των Ευρωπαίων ηγετών να κατανοήσουν ότι η παγκόσµια οικονοµική κρίση τούς βρήκε εντελώς απροετοίµαστους, του χρόνου που χάθηκε λόγω µικροπολιτικών εσωτερικών παραγόντων σε διάφορα κράτη-µέλη, την έκανε να γίνει πιο “Ευρωπαία”». Για τον κ. Παπανδρέου είναι χαρακτηριστική η δήλωσή της πριν από λίγες µέρες, ότι «ζήτησε πολλά από την Ελλάδα». Μακάρι να µπορούσε κανείς να πάει την Ιστορία πίσω, λέει σήµερα ο ίδιος. «Η Μέρκελ που αντιµετώπισα εγώ ήταν πολύ διαφορετική από τη σηµερινή».

Κάννες

Στα τέλη Οκτωβρίου, σε δύο συνόδους κορυφής που έλαβαν χώρα σε διάστηµα πέντε ηµερών, οι Ευρωπαίοι καταλήγουν σε συµφωνία για το δεύτερο ελληνικό πρόγραµµα, που περιλαµβάνει «κούρεµα» 50% στην ονοµαστική αξία των ελληνικών οµολόγων.

Στις 31 Οκτωβρίου, τέσσερις µέρες µετά την ολοκλήρωση των διαπραγµατεύσεων, η καγκελάριος µαθαίνει από την τηλεόραση ότι ο Παπανδρέου θα θέσει τη συµφωνία σε δηµοψήφισµα. Ενώ η ίδια διαρρέει ότι εκπλήσσεται απολύτως από αυτή την πρόθεση του κ. Παπανδρέου, ο ίδιος τονίζει ότι την είχε ενηµερώσει για το ενδεχόµενο να γίνει δηµοψήφισµα ένα µήνα πριν, τον Σεπτέµβριο του 2011, στη συνάντηση που είχαν στο Βερολίνο, στο οποίο αποφασίστηκε και το µεγάλο «κούρεµα» χρέους. «Ακόµα και εκεί ήθελε και πάλι να τιµωρήσει την Ελλάδα για να µην πάρουν θάρρος άλλοι και ζητήσουν “κούρεµα”», έλεγε στους συνεργάτες του ο Παπανδρέου.

Το δημοψήφισμα

Ο ίδιος θυµάται ότι όταν ξεκίνησε η τελική διαπραγµάτευση για την περικοπή χρέους, όχι µόνο είχε προειδοποιήσει την Αγκελα Μέρκελ για το ενδεχόµενο δηµοψηφίσµατος, αλλά και τους προέδρους της Επιτροπής και του Συµβουλίου, Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο και Χέρµαν βαν Ροµπάι, ότι πιθανότατα θα χρειαστεί δηµοψήφισµα, να υπάρχει µια δηµοκρατική νοµιµοποίηση για το νέο πρόγραµµα. Ενηµερώνει επίσης και τον τότε Αµερικανό πρόεδρο Μπαράκ Οµπάµα.

Ο Παπανδρέου θυµάται πως η Μέρκελ δεν είχε αντίρρηση, αντίθετα, του πρότεινε να το κάνει µόλις ολοκληρωθεί η διαπραγµάτευση και ο ίδιος συµφώνησε. Το ελληνικό Κοινοβούλιο είχε επίσης ψηφίσει νόµο το καλοκαίρι που άνοιγε τον δρόµο για κάτι τέτοιο και το επέτρεπε. «Δεν ήταν µυστικό για κανέναν», λέει ο ίδιος.

Το γεγονός ότι στις Κάννες ο Γάλλος πρόεδρος προσποιήθηκε τον έκπληκτο ήταν, σύµφωνα µε τον πρώην πρωθυπουργό, για λόγους εσωτερικούς. Σύµφωνα µε το ρεπορτάζ της εποχής, οι δύο ηγέτες κατά τη διάρκεια της συνάντησης του καθιστούν σαφές ότι το δηµοψήφισµα δεν µπορεί να αφορά τους όρους για την παροχή οικονοµικής βοήθειας και ότι το ερώτηµα θα αφορούσε αναγκαστική παραµονή ή µη στο ευρώ.

«Μπορεί κάποιοι στην Ευρώπη να µην ήθελαν το δηµοψήφισµα, αλλά τελικά δεν έγινε γιατί εδώ κάποιοι λίγοι από το κόµµα µας είχαν τους λόγους τους. Αυτό όµως είναι άλλο κεφάλαιο», λέει ο ίδιος και επισηµαίνει ότι στις επαναληπτικές εκλογές του 2012, όταν δεν υπήρξε σχηµατισµός κυβέρνησης στο πρώτο αποτέλεσµα των εκλογών, πήρε η ίδια η Μέρκελ τηλέφωνο τον τότε Πρόεδρο της Δηµοκρατίας Κάρολο Παπούλια προτείνοντάς του να γίνει δηµοψήφισµα. Ηταν αδύνατον βέβαια, γιατί ήδη είχαν προκηρυχθεί οι νέες εκλογές.