Η πόλη και τo ρίσκo της κοινωνίας

Ο καθηγητής του ΕΜΠ Κώστας Τσιαμπάος μιλάει στην «Κ» για τη μοντέρνα αρχιτεκτονική στην Ελλάδα

Για κάθε δημοσιευμένο κείμενο και βιβλίο, ο συγγραφέας του χρήζει συγχαρητηρίων διότι πρόκειται περί ολοκληρωμένης προσπάθειας νοηματοδοτήσεως ενός θέματος που απασχολεί εξ ορισμού μια ευάριθμη μειοψηφία της κοινωνίας. Αλλιώς δεν θα είχε γραφεί.

Τι κάνει όμως ένα βιβλίο σημαντικό είναι δύσκολο να απαντηθεί. Σίγουρα είναι οι πωλήσεις του. Αλάνθαστο κριτήριο αξίας για το περιεχόμενο ενός κειμένου που πραγματεύεται την τρέχουσα πραγματικότητα ή θέματα ταυτότητας και συνειδήσεως, τα οποία είναι διαχρονικά για την ανθρώπινη ύπαρξη. Ακόμα και εάν η νοηματική πρόσβαση ενός αναγνώστη δυσκολεύεται από τις απαιτήσεις ορολογίας ή ύφους.

Το πλέον ευπώλητο βιβλίο, διεθνώς, είναι η «Βίβλος» ή η «Πολιτεία» του Πλάτωνος, παρόλο που η κατανόησή τους είναι δύσκολη και οι ερμηνείες τους άπειρες τον αριθμό. Ισως το ακριβέστερο κριτήριο σπουδαιότητος είναι η αντοχή των κειμένων στον χρόνο, αλλά ποιος θα ζήσει τόσο ώστε να επικυρώσει την αξία τους; Φυσικά η συμπάθεια και η εκλεκτική συγγένεια προς τον συγγραφέα μπορεί να ενισχύει τη βεβαιότητα του αναγνώστη για την επιλογή του, αλλά ελαττώνει σε σημείο εξαφανίσεως την αντικειμενικότητα που είναι πάντα μια καλή βάση για τη διεύρυνση των πνευματικών οριζόντων κάθε ανθρώπου.

Οδηγούμαστε σε αδιέξοδο; Μάλλον, ναι. Τουλάχιστον σε ό,τι αφορά την ανεύρεση μιας σταθερής και αναλλοίωτης στον χρόνο παραμέτρου κρίσεως. Η «Αμφίθυμη νεωτερικότητα» (εκδόσεις Επίκεντρο, 2017) του Κώστα Τσιαμπάου είναι ένα καλό βιβλίο, διότι στην ανάλυση της περιπέτειας της ελληνικής αρχιτεκτονικής στον νεότερο κόσμο περιλαμβάνει τις ατομικές ψυχικές αντανακλάσεις σημαντικών πρωταγωνιστών της. Ο Κώστας Τσιαμπάος διδάσκει ιστορία και θεωρία

της αρχιτεκτονικής στο ΕΜΠ. Το τελευταίο του βιβλίο είναι το «From Doxiadis’ Theory to Pikionis’ Work» (Routledge, 2018). Η συνέντευξη που ακολουθεί έχει προσαρμοστεί στις απαιτήσεις του χώρου των έντυπων κειμένων. Την εκτεταμένη μορφή της μπορεί να βρει, όποιος το θελήσει, στην ηλεκτρονική έκδοση της εφημερίδας.

– Η ελληνική αρχιτεκτονική και κατ’ επέκταση η ελληνική κοινωνία τι είδους χρόνο βιώνουν; Την ελπίδα ή τον εφησυχασμό; Το μέλλον ή το παρελθόν;

– Για ένα τμήμα της ελληνικής

αρχιτεκτονικής όπως ο Πικιώνης, ο Κωνσταντινίδης, ο Ζάχος πριν από αυτούς κ.ά. το παρελθόν ήταν πολύ σημαντικό. Γι’ αυτό και όταν ολοκλήρωσαν τους σπουδές τους και τα ταξίδια τους στο εξωτερικό άρχισαν να μελετούν την ελληνική παράδοση.

– Οι σπουδές και τα ταξίδια τους σε κοινωνίες που είναι προσανατολισμένες στο μέλλον, δεν φαίνεται να τους επηρέασαν;

– Μια απάντηση είναι ότι την εποχή που πήγαν στο εξωτερικό αυτή η τάση της επιστροφής στην παράδοση ήταν έντονη και εκεί. Βέβαια υπήρχαν και άλλες τάσεις, γιατί άλλοι αρχιτέκτονες της εποχής του Πικιώνη και του Μεσοπολέμου δεν έκαναν το ίδιο. Ο Καραντινός, ο Σαπόρτα, ο Τζελέπης, ο Παναγιωτάκος, ο Παπαδάκης κ.ά. Εκαναν μοντέρνα σχολεία, μοντέρνα νοσοκομεία, μοντέρνες κατοικίες κ.ά. που δημοσιεύονταν σε διεθνή περιοδικά χωρίς να «έρχονται» από το παρελθόν. Σίγουρα οι πιο γνωστοί είναι ο Πικιώνης και ο Κωνσταντινίδης αλλά, όπως είπα, οφείλεται και σε αυτούς αυτή η φήμη σε μεγάλο βαθμό. Διεκδίκησαν τη θέση τους, όπως και να έχει.

– Οι αρχιτέκτονες του βιβλίου σου έχουν σπουδάσει στο εξωτερικό. Οταν επιστρέφουν εδώ γυρίζουν σε ένα παρελθόν; Παράδειγμα ο Δοξιάδης...

– Ναι, με τον ένα ή τον άλλον τρόπο, έχουν περισσότερα ή λιγότερα χρόνια εμπειρίας από το εξωτερικό. Δεν μπορείς να το πεις για τον Δοξιάδη. Ενώ έγινε γνωστός με μια μελέτη για την αρχαία αρχιτεκτονική, αυτό που είχε στο μυαλό του δεν ήταν απλώς το παρελθόν. Φάνηκε το πόσο μπροστά ήταν μερικά χρόνια αργότερα όταν άρχισε να ασχολείται με την πολεοδομία. Σήμερα αναγνωρίζεται διεθνώς ως πρωτοπόρος.

– Μου δίνεται η εντύπωση πως σε κάθε μας δραστηριότητα –και κατ’ επέκταση στην αρχιτεκτονική– είμαστε καθηλωμένοι σε ένα παρελθόν.

– Εάν δούμε την Αθήνα που πρακτικά είναι μία «πολυκατοικία», δεν μπορείς να πεις ότι η πολυκατοικία είναι παρελθόν. Ηταν κατ’ εξοχήν ένα στοίχημα και μία προσδοκία για ένα καλύτερο μέλλον και υλοποιήθηκε αυτό το καλύτερο μέλλον. Από την άλλη, το κέντρο του Παρισιού ή του Λονδίνου έχει μείνει στον 19ο αιώνα, αλλά δεν θα λέγαμε ποτέ ότι δεν είναι σύγχρονες αυτές οι πόλεις.

– Μήπως είναι σπίτια-κοτέτσια το ένα πάνω στο άλλο όπως στα χωριά, που ζουν ο ένας πάνω και μέσα στον άλλο, σε μια προσπάθεια αναβιώσεως του παλιού;

– Δεν είναι χωριό η Αθήνα. Οι άνθρωποι έζησαν στις πόλεις καλύτερα από το χωριό τους. Εζησαν με μια ανωνυμία που δεν είχαν στο χωριό τους. Ανέπτυξαν καλύτερες και πιο ειλικρινείς σχέσεις από αυτές που είχαν στο χωριό τους. Αυτό που ισχύει όντως είναι ότι στην πολυκατοικία και στις ελληνικές πόλεις έχουν παραμείνει εν μέρει οι παλιές οικογενειακές σχέσεις, που ίσως δεν υπάρχουν σε άλλες πόλεις του εξωτερικού. Υπάρχει μια καθήλωση σε ένα οικογενειακό περιβάλλον. Ποιος μένει δίπλα, πάνω, κοντά μου, μέχρι ποια ηλικία μένω με τους γονείς μου. Είναι μια κοινωνία που δεν πήρε τα ρίσκα που πήραν άλλες.

«Η Αθήνα πρακτικά είναι μία “πολυκατοικία”. Η πολυκατοικία ήταν ένα στοίχημα και μια προσδοκία για ένα καλύτερο μέλλον. Και αυτό υλοποιήθηκε».