Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ePaper

«Η μνήμη κάνει ποίηση τις δυνατές στιγμές»

Ο σκηνοθέτης Τάκης Τζαμαργιάς μιλάει στην «Κ» για το ανέβασμα της «Αιολικής γης» του Ηλία Βενέζη στο Εθνικό Θέατρο

Της ΓΙΩΤΑΣ ΣΥΚΚΑ

Το πρόγραμμα του Τάκη Τζαμαργιά φέτος είναι φορτωμένο περισσότερο από κάθε άλλη σεζόν. Η μέρα του μοιράζεται ανάμεσα στις πρόβες για την «Αιολική γη» του Ηλία Βενέζη που θα ανέβει στο Εθνικό Θέατρο, ενώ τα βράδια το «Μινόρε» των Γκούφα - Μεσθεναίου, που σκηνοθέτησε, σχηματίζει ουρές έξω από το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά από θεατές που θέλουν να μάθουν την ιστορία και τους ήχους του πειραιώτικου ρεμπέτικου. Οσο για τον «Μεγάλο περίπατο του Πέτρου» της Aλκης Ζέη, μετά το ανέβασμά του σε κρατικές σκηνές στην Ελλάδα και στην Κύπρο, κάνει έναν τέταρτο κύκλο, στο θέατρο Βασιλάκου αυτή τη φορά. Επιπλέον, διδάσκει στο ΕΚΠΑ.

«Τρεις παραγωγές την ίδια σεζόν δεν έχω κάνει ποτέ», μας λέει. Oμως ο νους του τρέχει στην «Αιολική γη», μέχρι να πάρει κι αυτή τον δρόμο της και να κάνει πρεμιέρα, στις 11 Δεκεμβρίου, στη σκηνή «Κοτοπούλη» του Ρεξ.

Μια παράσταση - αναπόληση των παιδικών χρόνων αλλά και της μνήμης του αποχωρισμού από τη γενέθλια γη της Μικράς Ασίας λίγα χρόνια πριν από τη μεγάλη καταστροφή είναι η παραγωγή της πρώτης κρατικής σκηνής για τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Για τον Τάκη Τζαμαργιά, το μυθιστόρημα του Ηλία Βενέζη που διάλεξε να σκηνοθετήσει είναι κάτι βαθύτερο από επετείους.

Χαμένος παράδεισος

Το αγάπησε από μικρός. «Σ’ αυτό το κείμενο με συγκλονίζει ο τρόπος που λειτουργεί η μνήμη. Και με έχει σημαδέψει η φράση “δεν γράφονται με ίσιες γραμμές οι μοίρες των ανθρώπων”. Εχει κάτι βιβλικό αυτό το έργο. Είναι ένας χαμένος παράδεισος των παιδικών μας χρόνων, ίσως, είναι η αλήθεια του καθενός μας».

Ο Βενέζης σε αυτό το μυθιστόρημα, μέσα από τον μικρό Πέτρο, που είναι ο αφηγητής, μιλάει με νοσταλγία για τις αναμνήσεις του στις Κυδωνίες, το Αϊβαλί της Μ. Ασίας. Εκεί πέρασε το μεγαλύτερο μέρος των παιδικών του χρόνων, μέχρι το 1914, όταν άρχισαν οι πρώτοι διωγμοί του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Τότε που ο ίδιος και η οικογένειά του έπεσαν θύματα του διωγμού.

Στο έργο ο Τ. Τζαμαργιάς βρίσκει και δικά του οικογενειακά θραύσματα. «Είμαι Μικρασιάτης και από τους δυο γονείς. Ισως η επιλογή του έργου ήταν και δική μου ανάγκη να επιστρέψω στην οικογενειακή γη». Ο αγγελικός κόσμος του Βενέζη στα Κιμιντένια βουνά της Μ. Ασίας κουβαλά αχνές αναμνήσεις του δικού του παππού από το Λεβίσι. Ενα χωριό απέναντι από τη Ρόδο όπου σήμερα στέκουν εκατοντάδες γκρεμισμένα σπίτια, σαν φαντάσματα, να το θυμίζουν.

Στη μνήμη του κρατάει αχνά μια συνομιλία του παππού του με πρόσφυγες από το Λεβίσι που ζούσαν στην Αμερική: «Θυμάσαι τότε που παίζαμε και κόψαμε τα πορτοκάλια του Τούρκου ο οποίος ήρθε να μας δείρει και τελικά μας τα χάρισε;» «Πέθανε όταν ήμουν στη Β΄ Γυμνασίου. Ημασταν παιδιά τότε και όταν μιλούσε ο παππούς δεν αντιλαμβανόμουν απόλυτα τα λόγια του. Λαχταρούσε, όπως κι άλλοι από εκείνα τα μέρη, να μοιραστεί τις αναμνήσεις του, και εμείς μικρά δεν τους ακούγαμε πολύ. Τώρα θυμάμαι τις δυνατές τους στιγμές σαν θραύσματα».

Αυτό που τον εντυπωσιάζει περισσότερο στην «Αιολική γη» «είναι ότι γράφτηκε μέσα στη σκοτεινιά της Κατοχής, το 1943, σε μια εξαιρετικά δύσκολη κατάσταση. Οσο περίεργο κι αν ακούγεται, ήταν μια ανάγκη του Ηλία Βενέζη να επιστρέψει σε φωτεινά χρόνια, στον παράδεισο των παιδικών του χρόνων».

Η «Αιολική γη» ξεπηδάει από τις ρίζες των δέντρων της Ανατολής, από τα βουνά της Μικρασίας που τα λένε Κιμιντένια και ταξιδεύει από το κτήμα του παππού και της γιαγιάς στα κύματα του Αιγαίου. Ετσι όπως ταξιδεύει και η ψυχή του μικρού Πέτρου, ο οποίος παρέα με την αγαπημένη αδελφή του, την Αρτεμη, ακούει τις μυστικές φωνές της φύσης, τους ήχους της γης και του νερού. Κοντά στα τσακάλια, στα αγριογούρουνα, στις αρκούδες και στους αετούς ο Πέτρος θα γνωρίσει, μαζί με τα

Με έχει σημαδέψει η φράση «δεν γράφονται με ίσιες γραμμές οι μοίρες των ανθρώπων». Εχει κάτι βιβλικό αυτό το έργο.

παραμύθια της γιαγιάς, το πρώτο ερωτικό ξύπνημα. Θα γνωρίσει την άγρια φύση του τόπου, θα μάθει για τους προγόνους του, που ξεχέρσωσαν την άγονη γη κάνοντάς τη ζωή και πεπρωμένο τους.

Μεταγραφή για τη σκηνή

Τη διασκευή του κειμένου ανέλαβαν οι Σάββας Κυριακίδης και Δημήτρης Χαλιώτης. Η μεταγραφή της λογοτεχνίας στη σκηνή ποτέ δεν είναι εύκολη, λέει ο σκηνοθέτης. «Το έχω ξανακάνει πολλές φορές, είναι δύσκολη υπόθεση αλλά και γοητευτική πρόκληση. Παλεύεις με τα λογοτεχνικά στοιχεία τα οποία συχνά καίγονται στη σκηνή, προσπαθείς να δεις τι θα κρατήσεις και τι θα πετάξεις, επίσης να διατηρήσεις έναν άξονα, γιατί έχουμε μια δράση, δεν ανοιγοκλείνουμε όποτε θέλουμε τις σελίδες ενός βιβλίου».

Τον πρώτο καιρό των προβών ήταν πολύ κοντά στο πνεύμα του βιβλίου. «Σύντομα ξέφυγα, γιατί είναι πολύ δύσκολο να αποτυπωθεί όλος αυτός ο λυρισμός που κουβαλάει το έργο, και προσπάθησα να γίνει πιο καθαρό ως συμβάν ζωντανό που εξελίσσεται μέσα σε δυόμισι ώρες».

Χωρισμένο σε τρία μέρη –παράδεισος, τέλος της αθωότητας, έξοδος–, διαγράφει την πορεία προς την ωριμότητα δυο παιδιών, που έχει ανάγκη να αναφέρει ο αφηγητής. «Ολα είναι δοσμένα μέσα από την ανθρώπινη ματιά και την ελπίδα. Ηταν η ανάγκη του συγγραφέα σε σχέση με αυτό που ζούσε τον καιρό που το έγραφε, να επιστρέψει στο παρελθόν κι ας ήταν μαύρο, η χαμένη πατρίδα. Η μνήμη συχνά κάνει ποίηση τις δυνατές στιγμές».

Στο «Μινόρε», που παίζεται στο ΔΘΠ, ο Τάκης Τζαμαργιάς έχει επίσης γνώριμες εικόνες. «Μεγάλωσα στα Ταμπούρια και στη Δραπετσώνα, με ήχους του ρεμπέτικου, αν και υπήρξε περίοδος που γύρισα την πλάτη σ’ όλα αυτά. Στον ήχο αυτόν και στον απόηχο του Μεσοπολέμου, που ως απόηχος ήταν κακέκτυπος. Κι όλα αυτά σε συνδυασμό με πολλή θλίψη, μιζέρια, συγκρούσεις και γλέντια που κατέληγαν σε κλάματα. Τελικά τίποτα δεν πετάς. Μεγαλώνοντας βλέπεις ότι όλα είναι μέσα σου».

Θέλησε να φωτίσει την εσωτερική ζωή των ανθρώπων αυτών, με τις διαλυμένες ζωές, που δεν είχαν συνείδηση ότι δημιουργούσαν ένα μεγάλο καλλιτεχνικό έργο. «Το να πεινάς και να δημιουργείς ήταν κάτι ασύλληπτο. Είχαν έναν δικό τους κώδικα τιμής, μια ζωή χύμα και ένα σεβασμό στη γυναίκα. Η δυσκολία μου στο “Μινόρε” ήταν ότι έπρεπε να συμπιέσω 13 επεισόδια μιας επιτυχημένης σειράς σε μια παράσταση».

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

el-gr

2021-12-03T08:00:00.0000000Z

2021-12-03T08:00:00.0000000Z

https://kathimerini.pressreader.com/article/282011855642476

Kathimerini Digital