Θλίψη, το λένε, κλιματική

Πώς περιγράφει κανείς την έκρηξη συναισθημάτων όσων έχασαν το σπίτι τους, τις ελιές τους, το αμπέλι τους, το δάσος, τη δουλειά τους, τη ζωή που ήξεραν ώς τότε; Το πνεύμα δεν βρίσκει λέξεις άφθαρτες να ονοματίσει τη θυμική αναταραχή. Τον πόνο της απώλειας, τη θλίψη, τη δυσφορία, τον θυμό, την αβεβαιότητα, την αγωνία για την επιβίωση. Και, μετά, την οδυνηρή νοσταλγία για εκείνο που χάθηκε για πάντα και στοιχειώνει, τον φόβο μπροστά σ’ αυτό που δεν προσφέρει την αλλοτινή ασφάλεια και παρηγοριά. Η κλιματική αλλαγή τροποποιεί το πρόσωπο της φύσης, τις σχέσεις, τα βιώματα, τις εικόνες, τους κινδύνους, τα ερωτήματα, τραυματίζει. Οι επιπτώσεις της ξεπερνούν τις φυσικές, απτές, υλικές, οικονομικές ζημίες. Ανθρωποι που ζουν την αργή φθορά αγαπημένων τόπων ή βίωσαν μεγάλες καταστροφές εμφανίζουν αυτό που περιγράφεται σήμερα στις μελέτες ως κλιματική θλίψη, περιβαλλοντική μελαγχολία. Ανθρωποι, κυρίως νέοι, που νιώθουν ότι βραδυπορούμε σε έναν, εντός ολίγου, καταδικασμένο κόσμο, υποφέρουν από οικολογικό στρες, την αίσθηση του κινδύνου που μεγαλώνει και της αδυναμίας να τρέξεις, όπως στον εφιάλτη.

Καύσωνες και πυρκαγιές στον ευρωπαϊκό νότο, πλημμύρες στη Σεούλ και στην Ιταλία, ξηρασία στη Γαλλία και στην Ολλανδία, λιώσιμο παγετώνων στις Αλπεις, λιγότερες και χειρότερες σοδειές στο Καζακστάν, στη Βόρεια Ντακότα και στη Μινεσότα. Παράλληλα, όλο και υψηλότερη μεταδοτικότητα μολυσματικών νόσων, ξύπνημα παλιών ασθενειών, εμφάνιση νέων (ιός Layv). Σε εκατομμύρια καταμετρούνται οι χαμένες ζωές, σε τρισεκατομμύρια η αξία του απολεσθέντος πλούτου, των κατά κεφαλήν εισοδημάτων – κατά 18% αναμένεται να έχει μειωθεί έως το 2050 το παγκόσμιο ΑΕΠ. Τεράστιο το μέγεθος των μη υπολογίσιμων απωλειών: πολιτισμού, ταυτοτήτων, συναισθηματικής ευημερίας, πνευματικής σχέσης των ανθρώπων με την κοινότητα και τον τόπο τους. Αϋλες αόρατες πληγές – ωστόσο άρκεσαν στην Αυστραλία για την ακύρωση με δικαστική απόφαση, καταστροφικής για το τοπίο επέκτασης ορυχείου.

Το 84% των παιδιών και νέων ηλικίας 16 έως 25 ετών, σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύτηκε στο The Lancet, ανησυχούν μάλλον πολύ για την κλιματική αλλαγή. Σε έρευνα της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας, το 77% των νέων είπε ότι «το μέλλον είναι τρομακτικό», το 39% διστάζει «να κάνει παιδιά». Επειδή η παθητικότητα είναι ένα από τα συμπτώματα της περιβαλλοντικής κατάθλιψης, οι ειδικοί συνιστούν μοίρασμα των ανησυχιών με φίλους και δράση. Συλλογική. Μεμονωμένες πράξεις δεν καλύπτουν την τεράστια απόσταση που πρέπει τάχιστα να διανυθεί. Τη μείωση των αβύσσων θα επιφέρουν οι πολλές. Πολλές είναι και οι πολυσυζητημένες ευκαιρίες για συμβολή, κατά τον επικείμενο σκληρό χειμώνα· από τη ρύθμιση του θερμοστάτη και την ταχύτητα του Ι.Χ. έως τις περιττές μετακινήσεις και πτήσεις.

Το μυστικό της αντοχής μας έγκειται στην απομόνωση του εκάστοτε επίκαιρου κακού (ενεργειακή κρίση) από τα αλληλοτροφοδοτούμενα πρόσωπα της γενικής δίνης. Ο πόλεμος στην Ουκρανία πυροδότησε μια επιστροφή στη χρήση ορυκτών καυσίμων και οδήγησε σε ναρκοπέδια παλιά. Η αρπαγή γης στην Ουκρανία από τον Πούτιν και η

Ολο και βαραίνει η άυλη απώλεια πολιτισμού, ταυτοτήτων, συναισθηματικής ευημερίας, πνευματικής σχέσης των ανθρώπων με τον τόπο τους.

αρπαγή γης στον κόσμο από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας και την εξάπλωση των ερήμων, επιβάλλουν αλλαγές. Ομως και οι πλέον μετριοπαθείς μεταβολές προκαλούν αναταράξεις που τα πολιτικά συστήματα δείχνουν ανήμπορα να αντέξουν.

Ενθαρρυντικό και ψυχολογικά αναζωογονητικό είναι το εύρος του έργου ενός αχανούς πλέον σύμπαντος ακτιβιστών, επιστημόνων, οικονομολόγων, πολιτικών στην καρδιά του μεγαλύτερου πανανθρώπινου προβλήματος. Πόλεις του κόσμου ήδη δρουν. Μικρές και ευέλικτες στην αποφυγή των εθνικών πολιτικών εμποδίων, αλλά μεγάλες ως προς τους καρπούς, είναι καίριος μοχλός στην ανάσχεση της κρίσης. Στο Οσλο εκτελούν δημόσια έργα με μηδενικές εκπομπές ρύπων, αλλού – Βαρκελώνη, Βερολίνο, Βομβάη, Λος Αντζελες, Μιλάνο, Μόντρεαλ, Παρίσι, Ρίο ντε Τζανέιρο– εφαρμόζουν παρόμοιες πρακτικές (θέρμανση κατοικιών με μηδενικούς ρύπους, ζώνες χωρίς εκπομπές, πριμοδότηση ηλεκτρικών Ι.Χ. κ.ά.). Δύσκολοι καιροί, καυτοί, εμπρηστικοί, ταραγμένοι, θολοί. Ομως στις μεγάλες μπόρες, μέσα στην απεραντοσύνη των κινδύνων και των γόρδιων δεσμών, η ανθρώπινη διάνοια διαστέλλεται, μεγαλουργεί. Είναι ένα φως.