Ηλιος και μεταλλαγές: επικίνδυνες διασυνδέσεις

Αμέρες του καλοκαιριού, στα ακρογιάλια και στις βουνοκορφές της Ελλάδας μας, κάτω από τον λαμπρό ήλιο του Αιγαίου και του Ολύμπου! Ο Οδυσσέας Ελύτης, που λάτρεψε τον ήλιο, τον διαλαλεί και τον θαυμάζει:

«Ο ήλιος, ο Ηλιάτορας / Ο Πετροπαιχνιδιάτορας... / Φωτιά ναι το πηγούνι του...»

Δεν έχω σκοπό επ’ ουδενί να στενοχωρήσω τον ποιητή για τη μεγαλοσύνη του ηλίου, ούτε και σένα, αναγνώστη μου, που ανέμελα διαβάζεις αυτές τις αράδες. Ομως τολμώ να χτυπήσω ένα καμπανάκι, έτσι ώστε να μην αφεθείς στον μεγαλόπρεπο ήλιο να σου κάνει κακό με την παντοδυναμία του.

Το δέρμα μας είναι ένα πολύ ζωτικό και ζωντανό όργανο που έρχεται σε άμεση επαφή με τον έξω κόσμο και δέχεται τις ενέργειες του περιβάλλοντος. Οπως σχεδόν όλα τα ζωντανά όργανά μας, έτσι και το δέρμα ανανεώνει τα κύτταρά του συνεχώς. Τι σημαίνει αυτό; Οτι νέα κύτταρα γεννιούνται από τα προϋπάρχοντα, δηλαδή το γονιδίωμα των κυττάρων αντιγράφεται από τα προϋπάρχοντα και μεταφέρεται στα καινούργια. Η αντιγραφή του γονιδιώματος των 6 δισεκατομμυρίων γραμμάτων είναι θαυμαστά ακριβής! Σπανίως όμως γίνονται λάθη στην αντιγραφή και ένα στα 100 εκατομμύρια γράμματα έχει μια καινούργια τυχαία μεταλλαγή. Οι περισσότερες από τις μεταλλαγές αυτές είναι ακίνδυνες ευτυχώς. Καμιά φορά, ωστόσο, μία μεταλλαγή μπορεί να είναι δυσμενής για τα κύτταρα του δέρματος και η συσσώρευση τέτοιων παθογόνων μεταλλαγών είναι υπεύθυνη για καρκίνους του δέρματος όπως το μελάνωμα και το βασικοκυτταρικό καρκίνωμα. Επίσης οι μεταλλαγές αυτές είναι εν πολλοίς υπεύθυνες για τη γήρανση του δέρματος.

Τι σχέση έχουν όλα αυτά με τον ήλιο; Πολύ σημαντική: Η υπερβολική έκθεση στον ήλιο αυξάνει σημαντικά τον αριθμό των μεταλλαγών στα κύτταρα του δέρματος και, συνεπώς, αυξάνει την καρκινογένεση και τη γήρανση του δέρματος.

Εχει παρατηρηθεί πως το δέρμα που εκτίθεται στον ήλιο και στις υπεριώδεις ακτίνες του έχει περισσότερες και χαρακτηριστικές μεταλλαγές από το δέρμα που δεν εκτίθεται στον ήλιο (πατούσες των ποδιών παραδείγματος χάρη). Είναι ενδιαφέρον ότι οι μεταλλαγές από την έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία του ηλίου είναι αναγνωρίσιμες ότι προέρχονται από αυτήν. Η υπεριώδης ακτινοβολία καταστρέφει το DNA και η διόρθωση της καταστροφής αυτής είναι ελλιπής, έτσι ώστε η πιθανότητα καρκίνων του δέρματος είναι αυξημένη. Η συχνότητα των μεταλλαγών σε ήλιο-εκτεθειμένο δέρμα είναι 5 με 10 φορές μεγαλύτερες από το προστατευμένο δερμα! Πώς μεταφράζεται αυτό στην εμφάνιση καρκίνου του δέρματος; Η συχνότητα του μελανώματος είναι τουλάχιστον διπλάσια σε άτομα με διαρκή έκθεση στον ήλιο. Ηλιοκαμένοι άνθρωποι, κυρίως αυτοί/ές με πολύ άσπρο δέρμα, έχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο καρκίνου του δέρματος. Δεν είναι τυχαίο πως η υψηλότερη συχνότητα του μελανώματος στον κόσμο απαντά στην Αυστραλία, που έχει μεγάλη ηλιοφάνεια και ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού της είναι άτομα της Βόρειας Ευρώπης με εξαιρετικά ευαίσθητο άσπρο δέρμα.

Μερικές σπάνιες γενετικές νόσοι, όπως οι διάφοροι τύποι της μελαγχρωστικής ξηροδερμίας (xeroderma pigmentosum) που οφείλονται σε παθογόνες μεταλλαγές σε μερικά γονίδια, έχουν σαν κύρια συμπτωματολογία την εξαιρετική φωτοευαισθησία του δέρματος και τη μεγάλη συχνότητα δερματικών νεοπλασμάτων στην παιδική ηλικία. Η γνώση από τις σπάνιες αυτές κληρονομικές γενετικές νόσους μάς επιβεβαιώνει τη σημασία της έκθεσης στον ήλιο και της καρκινογένεσης του δέρματος.

Προσοχή, λοιπόν! Προσοχή στον τυραννικό καλοκαιρινό ήλιο. Το μαύρισμα είναι μια έμμονη ιδέα που έχει μπει για τα καλά στις κοινωνίες μας και δεν έχει καμία βιολογική σημασία ή πλεονέκτημα, αλλά συνεχίζει να τυραννάει τους ανθρώπους και κυρίως τους νεότερους. Η συμβουλή μου ως γενετιστή είναι σαφής: προστατευτείτε από τη δύναμη του ηλίου! Η προστασία θα μειώσει τους καρκίνους και θα καθυστερήσει τη γήρανση του δέρματος. Αλλωστε, το δέρμα μας είναι η πρώτη μορφή επαφής με το περιβάλλον και του αξίζει προστασία και φροντίδα και όχι η τυραννία της βλάβης του μαυρίσματος.

Ετσι και ο ποιητής θα είναι πιο ήσυχος και θα βλέπει με περισσότερο δέος τον Ηλιάτορά του.

Η υπερβολική έκθεση στον ήλιο αυξάνει σημαντικά τον αριθμό των μεταλλαγών στα κύτταρα του δέρματος και , συνεπώς, αυξάνει την καρκινογένεση και τη γήρανση του δέρματος.