Πριν σβήσουν τα φώτα

Η αποχώρηση της «Ομπρέλας» στερεί στελέχη που είναι ταυτισμένα με την ιστορία της Αριστεράς. Ταυτόχρονα, καθώς πιθανότατα θα ακολουθηθεί από άλλες, θα αυξήσει την πολιτική προσφορά στα αριστερά του σημερινού ΣΥΡΙΖΑ.

Ο Κασσελάκης δεν φαίνεται να έχει συνειδητοποιήσει τα όρια της δικής του ομάδας. Δεν κατανόησε ότι ο αυτοσεβασμός των αντιπολιτεύσεων, και των ατόμων που τις συγκροτούν, δεν συνδυάζεται με το υψωμένο χέρι του Πολάκη.

Οι εξελίξεις στον ΣΥΡΙΖΑ υπερβαίνουν τη φαντασία των καλύτερων φίλων του και των χειρότερων εχθρών του. Oταν όμως οι στιγμές είναι δύσκολες, διακρίνονται καλύτερα η πολιτική σκέψη των πρωταγωνιστών, το βάθος των ιδεών τους, η ικανότητα στρατηγικής ανάλυσης, αλλά και το πάθος τους. Επίσης, στις δύσκολες στιγμές, μέσα στη σύγχυση και την απογοήτευση, ξεχωρίζει η πραγματική ηγεσία. Ποιος καθοδηγεί, ποιος υπερβαίνει τον εαυτό του, ποιος άγεται και φέρεται, ποιος ρίχνει λάδι στη φωτιά.

Το πλαίσιο

Τον Ιανουάριο του 2015, με το 36,34% και τις 149 έδρες, ο ΣΥΡΙΖΑ υπερέβη τις καλύτερες επιδόσεις του ιταλικού και του γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος, των δύο πιο σημαντικών μεταπολεμικών σχηματισμών της ριζοσπαστικής Αριστεράς στη Δυτική Ευρώπη. Ταυτόχρονα, ακόμη και σήμερα, μοιράζεται με δύο μόνο άλλα κόμματα, το ΑΚΕΛ και τους «Ανυπότακτους» του Μελανσόν, το προνόμιο της κατοχής μιας θέσης στο κομματικό σύστημα ισχυρότερης αυτής των σοσιαλιστών.

Το μεγαλύτερο όμως asset του ΣΥΡΙΖΑ βρίσκεται στη δυναμική που προσφέρει το ελληνικό εκλογικό σύστημα στο κόμμα –το όποιο κάθε φορά κόμμα– της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Σύμφωνα με υπολογισμούς μου, που προέρχονται από 22 ευρωπαϊκές χώρες, το δεύτερο κόμμα στην Ελλάδα έχει ένα εκλογικό πλεονέκτημα περίπου 8 εκατοστιαίων μονάδων σε σύγκριση με τον εκλογικό μέσο όρο του δεύτερου κόμματος στις 22 χώρες. Και έχει τη δυνατότητα να κερδίσει 8 επιπλέον μονάδες (μέσος όρος) αν καταφέρει να αποκτήσει κυβερνητική δυναμική (αθροιστικά: γύρω στις 16 εκατοστιαίες μονάδες). Οι αριθμοί είναι φυσικά ενδεικτικοί. Και εύγλωττοι.

Το εκλογικό σύστημα, ένα «αναλογικό σύστημα πλειοψηφικής κλίσης» (Θανάσης Διαμαντόπουλος), μεταφέρει ισχύ στα δύο μεγαλύτερα κόμματα και αφαιρεί δραστικά ισχύ από το τρίτο σε επιρροή κόμμα. Αυτή είναι η σκληρή «θεσμική συνθήκη», την οποία οι του ΣΥΡΙΖΑ, παρότι η τόσο προνομιακή δεύτερη θέση κρέμεται από μια κλωστή, φαίνεται να μη λαμβάνουν επαρκώς υπόψη τους.

Κασσελάκης: λάθη, αδυναμίες, λάθη

Ο νέος ηγέτης του ΣΥΡΙΖΑ, γράφαμε αμέσως μετά την εκλογή του σε αυτές τις στήλες, είναι «επιρρεπής στο λάθος». Στις λίγες εβδομάδες προεδρικής θητείας έκανε το ένα λάθος μετά το άλλο.

Στην αρχή, και πριν υπονομευθεί από τους εσωτερικούς ανταγωνιστές του, υπονόμευσε τον εαυτό του. Η υπερέκθεση στη δημοσιότητα, με έμφαση στην ιδιωτική του ζωή, του αφαίρεσε πρόωρα πολιτικό βάρος και δημοτικότητα.

Σε δεύτερη φάση, η περαιτέρω μείωση της δημοτικότητάς του οφειλόταν κυρίως στην εικόνα ενός βαθύτατα διαιρεμένου και τοξικού κόμματος (δεν οφειλόταν, όμως, στις προσωπικές επιθέσεις των στελεχών της «Ομπρέλας», οι οποίες πιθανότατα του έκαναν καλό).

Ο πολιτικός υπερακτιβισμός της τρίτης φάσης (μετά την επιστροφή του από τις ΗΠΑ), ίσως αντιστάθμισμα στη lifestyle υπερέκθεση, δεν τον βοήθησε ιδιαίτερα, κυρίως λόγω ανεπαρκών επεξεργασιών. Ωστόσο, ο προσανατολισμός ήταν σωστός, παρότι υπονομεύθηκε από την κυριαρχία του θέματος των διαγραφών.

Μετά ήρθε το αδιανόητο. Το δημοψήφισμα. Και η αλλαγή τρεις φορές της θέσης Κασσελάκη σε 48 ώρες. Το δημοψήφισμα υπήρξε πρωτοφανές ως σύλληψη τόσο από τη σκοπιά του δημοκρατικού ήθους όσο και από τη σκοπιά της προοπτικής επιτυχούς υλοποίησής του. Θα γέλαγε δε, και επί πολύ, η χώρα αν ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν σήμερα σε διαδικασία δημοψηφίσματος. Η κίνηση διεύρυνε το μέτωπο των διαφωνούντων και ενίσχυσε τις φωνές της ρήξης στο εσωτερικό των αντιπολιτεύσεων. Και δίκαια.

Καθώς είναι σύνηθες τα λάθη να διορθώνονται με λάθη, ο διχαστικός λόγος στην Κ.Ε., η υποτίμηση της ιστορίας του κόμματος και η έμμεση υπόδειξη της «πόρτας εξόδου» στο σύνολο των αριστερών τάσεων επέτειναν την τρέλα του φαύλου κύκλου στην οποία είχε εισέλθει ο ΣΥΡΙΖΑ. Θα επιστρέψουμε σε αυτό.

Οι σύμβουλοι της συμφοράς (όσοι τον ώθησαν στην επιλογή του δημοψηφίσματος ή στην τόσο διχαστική στάση) θα έπρεπε, για λόγους αυτοπροστασίας αλλά και ως μήνυμα καταλλαγής, να είχαν ήδη παραμεριστεί. Η ομάδα του, συντιθέμενη από outsiders με επιθετικό προφίλ, με περιορισμένη δημοφιλία, χωρίς ισχυρά βιογραφικά και μακριά από την πολιτική αισθητική της οργάνωσης, δεν έχει την κουλτούρα ειρηνικής διαχείρισης των εσωτερικών αντιθέσεων του ΣΥΡΙΖΑ. Πολλοί, δε, στο εσωτερικό της, είτε λόγω ρηχής ιδεολογικής συγκρότησης είτε λόγω ταύτισής τους με τις χειρότερες λαϊκιστικές παραδόσεις του ΣΥΡΙΖΑ, λειτουργούν απωθητικά όχι μόνο για την αριστερή πτέρυγα του κόμματος, αλλά και για το σύνολο του εκλογικού σώματος. Πρόκειται για ομάδα ήττας. Το έχει, αλήθεια, σκεφθεί;

Το μεγάλο λάθος (και η «Ομπρέλα»)

Στον πολιτικό ανταγωνισμό δεν αρκεί να είσαι καλό άλογο (ο Κασσελάκης, παρά τα χαρίσματά του, προς το παρόν δεν είναι) για να κερδίσεις. Πρέπει να περιορίσεις και τη διασπορά των ψήφων. Με όρους πολιτικής επιστήμης: πρέπει να ελέγξεις την πολιτική προσφορά. Το να ωθείς λοιπόν τις αριστερές σου πτέρυγες στην έξοδο είναι μείζον λάθος σε ένα σύστημα με πλειοψηφικά χαρακτηριστικά και παραδοσιακά ισχυρή Αριστερά.

Η αποχώρηση της «Ομπρέλας» στερεί από τον ΣΥΡΙΖΑ στελέχη που είναι ταυτισμένα με την ιστορία της ελληνικής Αριστεράς. Ταυτόχρονα, καθώς πιθανότατα θα ακολουθηθεί από άλλες, θα αυξήσει την πολιτική προσφορά στα αριστερά του σημερινού ΣΥΡΙΖΑ. Πρόκειται για στρατηγική ακριβώς αντίθετη από εκείνη του Ανδρέα Παπανδρέου ή του Φρανσουά Μιτεράν, οι οποίοι αντιμετώπιζαν τη μείωση της πίεσης εξ αριστερών ως προϋπόθεση για την εκλογική εδραίωση των κομμάτων τους.

Επιπλέον, η σταθεροποίηση του νέου ΠΑΣΟΚ έχει καταστήσει, ήδη από το 2019, πιο δύσκολη την απευθείας μετακίνηση ψηφοφόρων μεταξύ Ν.Δ. και ΣΥΡΙΖΑ, καθώς τα δύο αυτά κόμματα δεν είναι πλέον όμοροι χώροι, όπως ήταν παλαιά το ιστορικό δίδυμο Ν.Δ. - ΠΑΣΟΚ. Με την καθιέρωση ενός νέου, έστω και μικρού, πόλου στα αριστερά, την ήδη σημαντική ενίσχυση του ΠΑΣΟΚ και με τον «πολακισμό» να εμποδίζει τη διείσδυση στο Κέντρο και παντού, η τρίτη θέση μοιάζει με βεβαιότητα. Εκτός αν ο νέος ηγέτης αποδειχθεί μεγάλο αστέρι – κάτι που δεν μπορεί πλήρως να αποκλειστεί αλλά και που δεν αποτελεί το πιο πιθανό σενάριο. Σε αυτό όμως, στη λάμψη του άστρου του, φαίνεται να ποντάρουν ο Κασσελάκης και η ομάδα των πιστών του. Στα πόσα λάθη, λοιπόν, καίγεται κανείς; Αρκεί ένα μεγάλο. Η ώθηση των αριστερών πτερύγων στην έξοδο είναι πιθανόν το πιο μεγάλο από τα λάθη της νέας ηγεσίας.

Συμμετρικά, στην ίδια εσφαλμένη κατεύθυνση κινήθηκε η «Ομπρέλα», η οποία υπήρξε δύναμη ήπιας αντιπολίτευσης, πιο ήπιας ίσως δεν γινόταν, στην ηγεσία Τσίπρα. Ωστόσο, στην περίπτωση Κασσελάκη έχασε το μέτρο. Σημαίνοντα στελέχη της θεώρησαν σωστό να αντιπαρατεθούν με κάθε λέξη του νέου προέδρου, να διακινούν το όνομα νέου κόμματος και να επινοούν προτάσεις (καθαίρεση του νεοεκλεγέντος Κασσελάκη) που μόνο από βαρύτατα άσχετους με την πολιτική –και με τον θεσμό των primaries– θα μπορούσαν να διατυπωθούν. Η άλλοτε ήρεμη αντιπολιτευτική δύναμη εισήλθε σε αντιπολιτευτικό παραλήρημα. Μη διαφοροποιούμενος, ο Ευκλείδης Τσακαλώτος έδειξε έλλειμμα leadership.

Η ιλιγγιώδης άνοδος της τοξικότητας, όταν απέναντι βρίσκονται τόσα ατίθασα άλογα, όπως ο Πολάκης και η Τζάκρη, υπήρξε αναπόφευκτη και η διάσπαση κατέστη αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Αντί οι ηγέτες να σταματήσουν με μαχαίρι τον φαύλο κύκλο από την αρχή, τον άφησαν να θεριέψει.

Η «Ομπρέλα» έκανε μια επιλογή επιστροφής στο παρελθόν. Στο παρελθόν του μικρού ή λιγότερο μικρού –πάντως όχι μεγάλου– κόμματος. Iσως γιατί δεν έγινε ποτέ στοιχείο της βαθιάς της ταυτότητας η πλειοψηφική λογική των προηγούμενων ετών. Η κυβερνησιμότητα μάλλον υπήρξε, αυτό φαίνεται αναδρομικά, αποκλειστική υπόθεση του Αλέξη Τσίπρα και της ομάδας του. Eτσι, με την πρώτη μεγάλη δυσκολία εγκαταλείφθηκε. Και πολύ εύκολα. Οι ιδρυτές χάρισαν το κόμμα σε «αναλώσιμους» ηγέτες (συνήθως οι ηγέτες είναι σήμερα αναλώσιμοι). Το χάρισαν, επιπλέον, σε έναν πρόεδρο που θεωρούν ασήμαντο, γραφικό ή «φούσκα», και, άρα, χωρίς διάρκεια. Δεν μοιάζει με υψηλή άσκηση διορατικότητας μια τέτοια επιλογή. Οσο και αν το γυαλί είχε σπάσει.

Υπό μια έννοια, και ανεξαρτήτως της πρόθεσης των πρωταγωνιστών, οι επιλογές και της νέας ηγεσίας και της «Ομπρέλας» αποτελούν ύβριν απέναντι σε αυτό που κατέκτησε ο ΣΥΡΙΖΑ και το οποίο δίνεται μόνο σε ένα κόμμα ανά χώρα και πολύ σπάνια σε ένα κόμμα της ριζοσπαστικής Αριστεράς: τη μεγάλη εκλογική ισχύ και το status της αξιωματικής αντιπολίτευσης.

Αυτοκτονώντας εκ νέου στην αντιπολίτευση

Το «πριν σβήσουν τα φώτα» του Μίμη Ανδρουλάκη περιγράφει την ατμόσφαιρα εντός και στις παρυφές του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Στις «δύσκολες στιγμές» ο ΣΥΡΙΖΑ λειτούργησε, για να δανειστώ την ωραία διατύπωση της Κατερίνας Λαμπρινού, σαν ένα από αυτά τα κόμματα «που δεν ξέρουν τι θέλουν να γίνουν όταν μεγαλώσουν». Ο ΣΥΡΙΖΑ είναι έτοιμος να αυτοκτονήσει για δεύτερη φορά στην αντιπολίτευση. Εκτιμώ ότι αυτό δεν θα είχε συμβεί εάν είχε εκλεγεί η Eφη Αχτσιόγλου.

Ο Κασσελάκης δεν φαίνεται να έχει συνειδητοποιήσει τα όρια της δικής του ομάδας. Ούτε το πάθος της. Δεν κατανόησε ότι ο αυτοσεβασμός των αντιπολιτεύσεων, και των ατόμων που τις συγκροτούν, δεν συνδυάζεται με το υψωμένο χέρι του Πολάκη. Eχει, συνεπώς, την κύρια ευθύνη, και εκ της θέσεώς του, για τη συντελεσθείσα διάσπαση και τις επόμενες αποχωρήσεις. Απομακρύνει, δε, το κόμμα από τη ριζοσπαστική Αριστερά, χωρίς να το πλησιάζει στη Σοσιαλδημοκρατία.

Η «Ομπρέλα» και όσοι ετοιμάζονται για «έξοδο» δεν έχουν διατυπώσει μια ορθολογική στρατηγική παραμονής –έστω: απόπειρας παραμονής– στο κόμμα. Εντός του ΣΥΡΙΖΑ πολλοί «κραδαίνουν» την αριστερή τους ταυτότητα, αλλά ελάχιστοι τη μετατρέπουν σε ελκτικές προτάσεις αριστερής πολιτικής. Οι μεν ενισχύουν τους δε και εκείνοι ανταποδίδουν την εξυπηρέτηση με μια εξίσου κακή κίνηση. Ο φαύλος κύκλος και η μαύρη ψυχολογία βαθαίνουν ένα χάσμα λιγότερο ιδεολογικό και περισσότερο ψυχολογικό και πολιτισμικό.

Σήμερα τα πράγματα έχουν πάρει τον δρόμο τους. Τίποτε δεν θα τα σταματήσει, εκτός αν μια μεγάλη ανατροπή, ένα εντυπωσιακό coup de theatre φέρει απροσδόκητα τα πάνω κάτω.