Ο ανθρωπιστικός φιλελευθερισμός

Η ανάγκη της κρατικής παρέμβασης υποστηρίχθηκε από τη «Φιλελεύθερη Οικονομική Σχολή» του Φράιμπουργκ

Ο Ordoliberalismus (κυρίως 1933-1979) κινείται ανάμεσα στον σοσιαλισμό και τον κλασικό φιλελευθερισμό.

ALEXIS KARKLINS-MARCHAY Pour un libéralisme humaniste. La voie ordolibérale εκδ. Les Presses de la Cité, Paris 2023, σελ. 330

Ο οικονομικός φιλελευθερισμός, που χρονικά είχε προηγηθεί του πολιτικού φιλελευθερισμού, είχε αρχικώς, ως έρεισμα, προεχόντως την τήρηση του δόγματος της ελευθερίας, η ηθική θεμελίωση της οποίας ανευρίσκεται στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια, αλλά και της ατομικής-ιδιωτικής ιδιοκτησίας που είναι η προέκταση του ελεύθερου ατόμου και η οποία απέκλειε κάθε μορφή κρατικής παρέμβασης στην ελεύθερη οικονομική δραστηριότητα (θεωρία της αοράτου χειρός). Στο πλαίσιο όμως αυτό του λεγόμενου «κλασικού» φιλελευθερισμού εντάθηκαν οι οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες (κατά τη «φύση του πράγματος» η κοινωνία παράγει διαρκώς ανισότητες) που κατέστησαν έτσι αναγκαία, προς το τέλος του 19ου και αρχές του 20ού αι., τη νομοθετική παρέμβαση του κράτους για τη ρύθμιση των όρων εργασίας, της αγοράς γενικότερα και του ανταγωνισμού.

Την ανάγκη αυτή της κρατικής παρέμβασης στην κοινωνία, για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης στη Γερμανία (1929→) και την απόκρουση του ναζισμού που κέρδισε τις εκλογές τον Μάρτιο του 1933, υποστήριξε ιδιαίτερα η λεγόμενη «Φιλελεύθερη Οικονομική Σχολή» του Φράιμπουργκ από το έτος 1933 (Οϊκεν, Ρέπκε, Ράστοου κ.ά.), η θεωρία της οποίας απεκλήθη, από το έτος 1948, «κοινωνική οικονομία της αγοράς». Αυτός είναι ο «νέος-φιλελευθερισμός» με βαθιές παρεμβατικές οικονομικές τομές (να μη συγχέεται με τον «νεοφιλελευθερισμό» των Ρέιγκαν και Θάτσερ, 1979→), ο οποίος από το έτος 1948 απεκλήθη και «Ordoliberalismus», επειδή, τότε, εκπρόσωποι της ως άνω σχολής εξέδωσαν το περιοδικό «Ordo», θέλοντας έτσι να υπάρχει άμεση αναφορά στην ανάγκη οικονομικής και κοινωνικής συνταγματικής «τάξης». Στη δυτική πολιτική θεωρία ο φιλελεύθερος αυτός παρεμβατισμός, που δεν είναι συντηρητικός, όπως ήταν ο προηγούμενος κλασικός φιλελευθερισμός, αποκαλείται κυρίως «κοινωνικός φιλελευθερισμός», είναι δε το ισχύον και στην Ελλάδα πολιτικό σύστημα, ενόψει των ισχυουσών συνταγματικών διατάξεων.

Το αντικείμενο λοιπόν του παρουσιαζόμενου τόμου είναι, ακριβώς, η εις βάθος ανάλυση αυτού του Ordoliberalismus (κυρίως 1933-1979), ο οποίος κινείται ανάμεσα στον σοσιαλισμό και τον κλασικό φιλελευθερισμό και γι’ αυτό ο συγγραφέας θεωρεί ότι πρόκειται, κατ’ ουσίαν, περί ενός «τρίτου δρόμου» (dritter Weg), παραπέμποντας στη θέση αυτή του επιφανούς οικονομολόγου Ρέπκε, όχι όμως με την έννοια του Γκίντενς (βλ. «Ο Τρίτος Δρόμος, Η ανανέωση της Σοσιαλδημοκρατίας», εκδ. Πόλις 1998). Αν όμως ληφθεί υπόψη ότι ο νέος-φιλελευθερισμός έχει σαφώς αποδεχθεί τον οικονομικό παρεμβατισμό του Κέινς (1933), λίγο δε αργότερα και τον κοινωνικό παρεμβατισμό του Μπέβεριτζ (1942), πώς δέχεται ο συγγραφέας ότι ο Ordoliberalismus μάχεται τον Κέινς (σ. 161), αφού άλλωστε και στην οικονομική θεωρία απόλυτη ταύτιση θέσεων δεν υπάρχει.

Αυτός ο ανθρωπιστικός λοιπόν φιλελευθερισμός έχει καθαρώς ηθική διάσταση και τροφοδοτείται από τον χριστιανικό και ελληνορωμαϊκό πολιτισμό, τις αρχές του Διαφωτισμού και τη διδασκαλία του Καντ, όπου κυριαρχούν η ελευθερία, η αυτονομία του ατόμου (σ. 240) και γενικότερα οι ανθρωπιστικές αξίες. Δέχεται, επίσης, ότι η υπερσυγκέντρωση των εξουσιών δημιουργεί δυσλειτουργίες και προβλήματα δημοκρατίας, ενώ οι αποκεντρωμένες αρχές, που απωθούν τον αυταρχισμό, εξυπηρετούν καλύτερα τις επιμέρους κοινωνίες (= συμμετοχική δημοκρατία) και τα δικαιώματα του ανθρώπου (σ. 201), δοθέντος ότι η αποκέντρωση σημαίνει αποδοχή της διαφορετικότητας, της εγγύτητας και της επικουρικότητας (σ. 232), προτείνεται δε και η μεταφορά των βιομηχανιών στην ύπαιθρο ή σε μικρές πόλεις. Αποκρούει, άρα, ο συγγραφέας το συγκεντρωτικό κράτος. Δηλαδή δεν είναι οπαδός του jacobinisme που εν πολλοίς φαίνεται ότι είχε αποδεχθεί ο Ντε Γκωλ (Sirey, «Dictionnaire des idées politiques», 1998, σελ. 87).

Κατά των μονοπωλίων

Επίσης, ο φιλελευθερισμός αυτός τάσσεται υπέρ της ελευθερίας του ανταγωνισμού, αλλά κατά των ιδιωτικών μονοπωλίων και μεταφέρει εδώ ο συγγραφέας τη θέση του Ράστοου που απορρίπτει την έννοια της «ανάπτυξης» και την αντικαθιστά με την «ποιότητα ζωής», δηλαδή, σήμερα, με τη «βιώσιμη ανάπτυξη» (σ. 256). Να προστεθεί ότι, ως προς την ελληνική οικονομική κρίση κατά την περίοδο 20102012, ο συγγραφέας αποδίδει την ευθύνη όχι τόσο στον Γερμανό Σόιμπλε, επηρεασμένο από τον Ordolibéralisme, όσο στην αμέλεια των τότε κυβερνήσεων που δεν είχαν εφαρμόσει αυστηρούς προϋπολογισμούς (σ. 267).

Καταφαίνεται, λοιπόν, ότι ο «ανθρωπιστικός φιλελευθερισμός» του συγγραφέα σχεδόν ταυτίζεται με τον «κοινωνικό φιλελευθερισμό» και είναι περισσότερο θέμα ορολογίας. Για όλα τα προεκτεθέντα βλ. αναλύσεις και σε Π. Παραρά, «Οικονομική Ελευθερία», εκδ. Σάκκουλα, 2019, σελ. 59-90. Ο συγγραφέας είναι οικονομολόγος και διδάσκει στη Γαλλία και τις ΗΠΑ.